Արդեն մի քանի շաբաթ է, որ Ռիոնիի հովտի բնակիչները տարբեր ձևերով բողոքում են Նամախվանիի ՀԷԿ-երի կասկադի կառուցման դեմ. Նրանք նույնիսկ տեղում հերթապահություն են կազմակերպել[1]: Նոյեմբերի 14-ին Ժոնեթի գյուղում հանրահավաքի մասնակիցներին իրավապահ մարմինների աշխատակիցները ֆիզիկական ուժի կիրառմամբ տեղափոխել մայրուղուց, ինչին հաջորդեցին վեճերը2[2]։ Ավելի վաղ բողոքի մի քանի ցույց էր տեղի ունեցել Քութաիսիում3[3]։ Ակտիվիստները միջնորդություն են ներկայացրել, որով պահանջում են դադարեցնել ՀԷԿ-երի կառուցումը Ռաչա-Լեչխումիում[4]: Քաղաքացիական հասարակության բողոքարկման հիման վրա ընթացքի մեջ է դատական վեճ`կապված նախագծի վերաբերյալ ընդունված բնապահպանական որոշման օրինականության հետ[5]: Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանը կարծում է, որ ներկայիս ճգնաժամային իրավիճակը պահանջում է, որ պետությունը պատասխան քայլեր ձեռնարկի:

Նամախվանիի ՀԷԿ-երի կասկադի նախագիծը Վրաստանի ամենամեծ հիդրոէներգետիկ նախագծերից մեկն է, որն իր մեջ ներառում է Ծղալտուբոյի և Ծագերի համայնքներում Ռիոնի գետի վրա երկու ՀԷԿ-երի շինարարությունը[6]:

Բնակչության, մասնագետների և քաղաքացիական հասարակության հիմնական մտահոգությունը երկրաբանական և սեյսմիկ ռիսկերն են, սողանքային վտանգները, ծրագրի իրականացման դեպքում ակնկալվող միկրոկլիմայի փոփոխություններն են [7]: Ինչը, ընդհանուր առմամբ, հանգեցնում է հասարակության էկոլոգիական և սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի վատթարացման ակնկալիքին, քննադատության առարկան շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության բոլոր ասպեկտների ուսումնասիրության մանրակրկիտությունն է: Կասկածի տակ է դրված ծրագրի տնտեսական-էներգետիկ օգուտները: Շրջակա միջավայրի վրա նախագծի ազդեցության գնահատման հաշվետվության հանրային քննարկումը նույնպես խնդրահարույց է[8]:

Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը կիսում է պետական կարևորություն ունեցող բնական ռեսուրսների և էներգետիկ ներուժի զարգացումը: Այնուամենայնիվ, ցավալի է, որ պետությունը դեռ չի նախատեսել էներգետիկ ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործման և կայուն զարգացման երկարաժամկետ էներգետիկ քաղաքականություն, ինչը կստեղծվի և գործնականում կիրականացվի հանրային լայն քննարկումների և թափանցիկության սկզբունքի արդյունքում[9]: Այն, ինչի մասին վերջին տարիներին ակտիվորեն պահանջում է մարդու իրավունքների պաշտպանը։ Միևնույն ժամանակ, համակցված չեն ուսումնասիրվել և վերլուծվել արդեն իրականացված գործողությունները, կատարված ներդրումները, նախագծերի ծախսարդյունավետությունը: Իսկ հիդրոէլեկտրակայանների առանձին նախագծերի հետ կապված խնդիրները կրում են համակարգային և շարունակական բնույթ։

Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմի բազմամյա վերահսկողությունը բացահայտում է, որ այս տարիների ընթացքում պետական մարմինների կայացրած որոշումները չեն կարողացել պատասխանել հանրության օրինական հարցերին[10]:Արդիականությունը չեն կորցնում համապատասխանության բացակայություն, շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման փաստաթղթերի և հարցումների որակի անվստահություն, թերացումներ հասարակության իրազեկման ներգրավման, տեղական բնակչության սոցիալ-տնտեսական շահերի անտեսման, տեղեկատվության և տվյալների թափանցիկության խնդիրները, հարուցում են նախագծերի օգտակարության վերաբերյալ հիմնավոր կասկածներ: Հենց այս խնդիրներն են, որ չնայած հիմնովին բարելավված ազգային օրենսդրությանը, դրանք արտահայտվել են հավաքականորեն և հատկապես սուր` կապված այս ծրագրի հետ:

Առողջության համար անվտանգ միջավայրում ապրելը, ինչպես նաև բնապահպանական խնդիրների վերաբերյալ որոշումների կայացմանը մասնակցելու իրավունքը Վրաստանի Սահմանադրությամբ ճանաչված իրավունքներ են[11]: Բնապահպանական հիմնախնդիրների վերաբերյալ ինչպես միջազգային, այնպես էլ ազգային ստանդարտները [12] տրամադրում են հասարակության տեղեկացվածության և որոշումների կայացման վաղ փուլում ներգրավվածության բարձր երաշխիքներ: Հարկ է նշել, որ հասարակության իրական ներգրավվածությունը որոշում կայացնելիս հաշվի առնել նրանց կարծիքները, դիտողություններն ու կարիքները, և ընթացակարգային պահանջների պաշտոնական կատարումը չի կարող համարվել նշված ստանդարտին համապատասխանող: Այս դեպքում նույնպես արդյունաբերության փորձագետների քննադատական գնահատականները, բնակչության շարունակական բողոքները և առկա ճգնաժամային իրավիճակը ցույց տվեցին, որ մինչ այժմ ձեռնարկված միջոցառումները ինչպես պետության, այնպես էլ ծրագրի ընկերության կողմից չեն կարողացել հասնել հանրային համաձայնության, և շատ հարցեր մնում են անպատասխան:

Այսպիսով, մարդու իրավունքների պաշտպանը կոչ է անում պետական գերատեսչություններին.

• Ձեռնարկել բոլոր հնարավոր միջոցները` Նամախվանիի ՀԷԿ-երի կասկադի նախագծի սպասվող ազդեցության վերաբերյալ տեղական բնակիչների և շահագրգիռ հասարակության օրինական հարցերին ողջամիտ պատասխաններ տալու և կանխելու ծրագրի իրականացումը` առանց շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության բոլոր ասպեկտների որակավորված և մանրակրկիտ ուսումնասիրության:
• Լայն հասարակությանը տրամադրել մանրամասն և հիմնավորված տեղեկատվություն Նամախվանիի ՀԷԿ-երի կասկադի նախագծերի էներգետիկ և տնտեսական օգուտների մասին
• Ժամանակին և արդյունավետ քայլեր ձեռնարկեք` ապահովելու էներգետիկ ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործումը և կայուն զարգացումը, քաղաքական փաստաթղթերի, մասնագիտական հետազոտությունների, միջազգային լավագույն փորձի, հանրային լսումների, արդյունաբերության մասնագետների և մասնագիտական խմբերի լայն ներգրավմամբ:

---

[1] Հղում՝ տես <https://cutt.ly/Og3WudP>.

[2] Հղում՝ տես <https://publika.ge/gvaqvsdazianebebi/>.

[3] Հղում՝ տես <https://netgazeti.ge/news/462709/>, <https://netgazeti.ge/news/469343/>.

[4] Հղում՝ տես <https://manifest.ge/main/item/3107>.

[5] Հղում՝ տես <https://cutt.ly/kg3Wi0e>.

[6] Տվիշիի ՀԷԿ-ի (100 ՄՎտ սահմանված հզորությամբ) և Նամախվանի- Ժոնեթի ՀԷԿ-ի (333 ՄՎտ սահմանված հզորությամբ), նախագիծը նախատեսում է 4400 մ երկարությամբ թունելի կառուցում, որում կհոսի Ռիոնի գետը, ինչպես նաև կջրհեղեղվի մի քանի հարյուր հեկտար տարածք, ֆիզիկական վերաբնակեցման ենթակա է մոտ 100 ընտանիք, տնտեսական վերաբնակեցման ազդեցության տակ կընկնեն 197 ընտանիք։

տես Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման զեկույցը՝<https://mepa.gov.ge/Ge/PublicInformation/17104>, Բնապահպանական որոշումը առ 28/02/2020՝

<<https://mepa.gov.ge/Ge/Files/ViewFle/28460>,

[7] Հղում՝ տես <https://www.youtube.com/watch?v=e-obt2C4e6E>, <https://cutt.ly/ug3Wwbb>; <https://cutt.ly/7g3WqYJ>; <https://cutt.ly/Sg3WeA1>; <https://cutt.ly/cg3WhT7>; <https://cutt.ly/Og3Wgie>; <https://cutt.ly/Bg3CJb2>, <https://cutt.ly/Qg3Vm07>.

[8] Հղում՝ տես <https://cutt.ly/9g3WtkD>.

[9] Համապատասխան ռազմավարական փաստաթղթերը պետք է համապատասխանեն նաև Վրաստանի կառավարության «Քաղաքականության փաստաթղթերի մշակման, մոնիտորինգի և գնահատման կանոնները հաստատելու մասին» 2019 թվականի դեկտեմբերի 20-ի № 629 որոշմանը և «Քաղաքականության պլանավորման ձեռնարկ» քաղաքականության պլանավորման փաստաթուղթը հաստատելու մասին» Վրաստանի կառավարության 2016 թվականի դեկտեմբերի 30-ի № 629 որոշման պահանջներին:

[10] Ամբողջ․ տես`.http://www.ombudsman.ge/res/docs/2019042620571319466.pdf 177-րդ էջ.

[11] Վրաստանի Սահմանադրության 29-րդ հոդվածը:

[12] «Բնապահպանական հարցերի վերաբերյալ տեղեկատվության մատչելիության, որոշումների կայացման գործընթացում հասարակության մասնակցության և ոլորտում արդարադատության մատչելիության մասին» կոնվենցիա, 2003 թ. հունվարի 28-ի Եվրոպական Միություն 2003/4/EC բնապահպանական տեղեկատվության հասանելիության վերաբերյալ հրահանգ, Եվրոպական պառլամենտի և Խորհրդի 2003 թ. մայիսի 26-ի 2003/35/EC՝ շրջակա միջավայրի պահպանությանն առնչվող հատուկ ծրագրերի և ծրագրերի մշակմանը հասարակության մասնակցության վերաբերյալ հրահանգ, Վրաստանի բնապահպանական գնահատման օրենսգիրք: