Artıq bir neçə həftədir Rioni Vadisi sakinləri müxtəlif yollarla Namaxvani SES kaskadının inşasına etiraz edirlər; Hətta yerində növbə çəkirlər[1]. 14 noyabr Joneti kəndində hüquq mühafizə orqanları işçiləri etirazçıları güc tətbiq edərək magistral yoldan çıxardı, bu isə qarşıdurmaya səbəb oldu.[2] Bundan əvvəl Kutaisidədə bir neçə etiraz aksiyası keçirilmişdi.[3] Aktivistlər Raça-Leçxumidəki su elektrik stansiyalarının tikintisini dayandırmağı tələb edən vəsatət qaldırdılar.[4] Vətəndaş cəmiyyətinin müraciətinə əsasən, layihə ilə bağlı verilmiş ekoloji qərarın qanuni olması ilə bağlı məhkəmə mübahisəsi aparılır.[5] Gürcüstanın xalq müdafiəçisi hesab edir ki, mövcud böhran vəziyyəti dövlətdən əks tədbirlər görməsini tələb edir.

Namaxvani SES Kaskad Layihəsi, Gürcüstanın Tskaltubo və Tsageri bələdiyyələrində Rio çayında iki SES inşasını əhatə edən ən böyük hidroelektrik layihələrindən biridir.[6]

Əhalinin, mütəxəssislərin və vətəndaş cəmiyyətinin narahatlıq və davamlı etiraz mövzusu, bu layihənin həyata keçirilməsində geoloji və seysmik risklər, sürüşmə təhlükələri, gözlənilən mikroiqlim dəyişiklikləridir, [7]bu isə ümumiyyətlə cəmiyyətdəki ekoloji və sosial-iqtisadi vəziyyətin pisləşəcəyini gözləyir; Tənqidin mövzusu ətraf mühitə təsirin bütün aspektlərinin araşdırılmasının hərtərəfli olmasıdır. Həyata keçiriləcək layihənin iqtisadi-enerji baxımından davamlılığı şübhə doğurur; Layihənin ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi hesabatının ictimai dinləməsi də problemli idi.[8]

Gürcüstanın Xalq Müdafiəçisi təbii ehtiyatların və enerji potensialının inkişafının dövlət əhəmiyyətini bölüşür. Lakin, təəssüf ki, dövlət hələ də enerji mənbələrindən səmərəli istifadə və davamlı inkişaf üçün uzunmüddətli enerji siyasətini planlaşdırmayıb, hansı ki, eyni zamanda geniş ictimai müzakirə və şəffaflıq prinsipinin maksimal dərəcədə təmin edilməsi nəticəsində yaradılacaq və praktik olaraq həyata keçiriləcəkdir.[9] Xalq müdafiəçisinin son illərdə fəal şəkildə tələb etdiyi. Eyni zamanda, artıq ortaq müəssisədə həyata keçirilən fəaliyyətlər, qoyulmuş investisiyalar, layihələrin iqtisadi səmərəliliyi öyrənilməyib və təhlil edilməyib. Hidroelektrik stansiyaların fərdi layihələri ilə əlaqədar mövcud olan problemlər sistemlidir və davam edir.

Xalq Müdafiəçisi Aparatının çoxillik nəzarəti, dövlət qurumları tərəfindən bu illər ərzində verilən qərarların cəmiyyətdəki haqlı suallara cavab vermədiyini ortaya qoyur.[10] Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi sənədlərinin və araşdırmalarının keyfiyyətinə inamsızlıq, ictimaiyyəti məlumatlandırılmaı-iştirakı ilə əlaqəli boşluqlar, yerli əhalinin sosial-iqtisadi maraqlarına qarşı laqeidsizlik, informasiya və məlumat şəffaflığı problemi, layihələrin faydalılığı ilə bağlı əsaslı şübhələr aktuallığını itirmir. Məhz bu problemlər, əsaslı şəkildə təkmilləşdirilmiş milli qanunvericiliyə baxmayaraq, bu layihə ilə əlaqədar olaraq kollektiv və xüsusilə kəskin şəkildə özünü göstərdi.

Sağlamlıq üçün təhlükəsiz bir mühitdə yaşamaq və ətraf mühit məsələləri ilə bağlı qərarların qəbul edilməsində iştirak etmək hüququ Gürcüstan Konstitusiyası tərəfindən tanınan hüquqlardır.[11] Ətraf mühit məsələləri ilə bağlı həm beynəlxalq, həm də milli standartlar[12] qərar qəbuletmə mərhələsində xalqın məlumatlandırılması və qərar qəbul etmənin ilkin mərhələsində yüksək zəmanətlərini gücləndirir. Qeyd etmək lazımdır ki, ictimaiyyətin həqiqi iştirakı qərar qəbul edərkən onların fikirlərinin, iradlarının və ehtiyaclarının maksimal dərəcədə nəzərə alınması deməkdir və prosessual tələblərin rəsmi icrası, adı çəkilən standarta cavab vermək kimi qəbul edilə bilməz. Bu vəziyyətdə də sahədəki mütəxəssislərin kritik qiymətləndirmələri, əhalinin davamlı etirazları və mövcud böhran vəziyyəti göstərdi ki, bu günə qədər həm dövlət, həm də layihəni icra edən şirkət tərəfindən görülən tədbirlər ictimai razılığa gətirə bilmir və layihənin gözlənilən təsiri və ya faydası barədə bir sıra suallar cavabsız qalır.

Beləliklə, xalq müdafiəçisi dövlət qurumlarına müraciət edir:

• Yerli sakinlərin və maraqlı ictimaiyyətin Namaxvani SES kaskad layihəsinin gözlənilən təsiri ilə bağlı qanuni suallarına ağlabatan cavablar vermək və layihənin ətraf mühitə təsirinin bütün aspektləri ixtisaslı və hərtərəfli öyrənilmədən həyata keçirilməsinin qarşısını almaq üçün bütün mümkün tədbirləri görmək
• Namaxvani SES şəlaləsi layihələrinin enerji və iqtisadi faydaları barədə ətraflı və əsaslandırılmış məlumatları geniş ictimaiyyətə təqdim edilsin
• Peşəkar tədqiqatların, beynəlxalq ən yaxşı təcrübələrin, ictimai dinləmələrin, sənaye mütəxəssislərinin və peşəkar qrupların geniş iştirakı ilə siyasət sənədləri yaratmaq üçün enerji mənbələrindən səmərəli istifadəni və davamlı inkişafını təmin etmək üçün vaxtında təsirli addımlar atmaq.

---

[1] Bağlantıya baxın. <https://cutt.ly/Og3WudP>.

[2] Bağlantıya baxın. <https://publika.ge/gvaqvsdazianebebi/>.

[3] Bağlantıya baxın. <https://netgazeti.ge/news/462709/>, <https://netgazeti.ge/news/469343/>

[4] Bağlantıya baxın. <https://manifest.ge/main/item/3107>.

[5] Bağlantıya baxın. <https://cutt.ly/kg3Wi0e>.

[6] Tvişi SES (100 MVt quraşdırılmış güclə) və Namaxvani-Joneti SESi (333 MVt quraşdırılmış güc); Layihə, təxminən 100 ailənin fiziki köçürülməsi şərti ilə və iqtisadi məskunlaşmanın təsiri 197 ailəni təsir etməklə Rioni çayını əhatə edəcək 4 400 metr uzunluğunda bir tunelin inşasını nəzərdə tutur, eyni zamanda bir neçə yüz hektar ərazini su ilə əhatə edəcək. Baxın. Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi Hesabatı, <https://mepa.gov.ge/Ge/PublicInformation/17104>, Ətraf mühitə dair qərar 28/02/2020 <<https://mepa.gov.ge/Ge/Files/ViewFle/28460>,

[7] Bağlantıya baxın. <https://www.youtube.com/watch?v=e-obt2C4e6E>, <https://cutt.ly/ug3Wwbb>; <https://cutt.ly/7g3WqYJ>; <https://cutt.ly/Sg3WeA1>; <https://cutt.ly/cg3WhT7>; <https://cutt.ly/Og3Wgie>; <https://cutt.ly/Bg3CJb2>, <https://cutt.ly/Qg3Vm07>.

[8] Bağlantıya baxın. <https://cutt.ly/9g3WtkD>.

[9] Müvafiq strateji sənədlər Gürcüstan Hökumətinin "Siyasət Sənədlərinin İşlənməsi, Monitorinqi və Qiymətləndirilməsi Qaydalarının Təsdiqi haqqında" 20 dekabr 2019-cu il tarixli 629 saylı qərarına və Gürcüstan Hökumətinin “Siyasət Planlaşdırma Təlimatının” "Siyasət Planlaşdırma Sənədinin" "təsdiq edilməsi barədə" 30 dekabr 2016-cı il tarixli 629 saylı qərarının tələbləri uyğun olmalıdır.

[10] Bağlantıya baxın. http://www.ombudsman.ge/res/docs/2019042620571319466.pdf გვ:177-დან.

[11] Gürcüstan Konstitusiyasının 29-cu maddəsi.

[12] "Ətraf mühitlə bağlı məlumatlara giriş, qərar vermə prosesində ictimaiyyətin iştirakı və sahədəki ədalətə giriş haqqında" Konvensiya; Ətraf mühitə dair ictimaiyyətin məlumatların əldə olunmasına dair 28 yanvar 2003-cü il tarixli 2003/4/EC Direktivi; Ətraf mühitin qorunması ilə bağlı xüsusi plan və proqramların hazırlanmasında ictimaiyyətin iştirakı haqqında 26 may 2003-cü il tarixli Avropa Parlamentinin və Şurasının 2003/35/EC Direktivi; Gürcüstanın Ətraf Mühitin Qiymətləndirilməsi Məcəlləsi.