Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը սահմանադրական ինստիտուտ է, որը հսկողություն է իրականացնում Վրաստանի տարածքում՝ նրա իրավասության սահմաններում մարդու իրավունքների եւ ազատությունների պահպանությունը: Այն բացահայտում է մարդու իրավունքների և ազատությունների խախտումները և նպաստում խախտված իրավունքների և ազատությունների վերականգնմանը:
Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանն իր գործունեության մեջ անկախ է: Նա չի պատկանում որեւէ իշխանության:
Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը վերահսկում է.
- պետական կառավարման մարմինները
- տեղական ինքնակառավարման մարմինները
- հանրային հաստատությունները
- պաշտոնյաներին
Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը ուսումնասիրում է մարդու իրավունքների և ազատությունների ոտնահարման փաստերը՝ ինչպես ստացված դիմումների հիման վրա, այնպես էլ իր իսկ նախաձեռնությամբ:
Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը կուսումնասիրի այն դեպքերը, որոնք կապված են.
- պետական հիմնարկի որոշմանը,
- դատավարության ընթացքում մարդու իրավունքների և ազատությունների խախտման,
- Ձերբակալված, կալանավորված կամ այլ կերպ ազատազրկված անձանց իրավունքների խախտման,
- նորմատիվ ակտերի համապատասխանությունը Վրաստանի Սահմանադրության երկրորդ գլխին,
- Հանրաքվեն և ընտրությունները կարգավորող նորմերի սահմանադրականությունը և այդ նորմերի հիման վրա անցկացված և որոնք անցկացվելու են ընտրությունների (հանրաքվեի) սահմանադրականությունը։
Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանն իրավասու էքննարկել դիմումներ ինչպես Վրաստանի օրենսդրության համաձայն,այնպես էլ միջազգային պայմանագրերովևհամաձայնագրերով երաշխավորված իրավունքների և ազատությունների խախտման վերաբերյալ դիմումները, որոնց մասնակից է նաև Վրաստանը
Մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությունն ապահովելու նպատակով, Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը.
- Վրաստանի խորհրդարան կամ համապատասխան այլ մարմին ներկայացնում է առաջարկություններ և առաջարկներ՝ Վրաստանի օրենսդրության և օրինագծի վերաբերյալ,
- Մարդու խախտված իրավունքներն ու ազատությունները վերականգնելու համար՝ առաջարկներ և առաջարկություններ է ուղարկում պետական մարմիններին և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, հասարակական հաստատություններին և պաշտոնատար անձանց,
- Դիմում է համապատասխան քննչական մարմիններին' հետաքննություն և/կամ քրեական հետապնդում հարուցելու առաջարկով,
- Դիմում է համապատասխան մարմիններին՝ կարգապահական կամ վարչական պատասխանատվության կիրառման առաջարկով՝ այն անձանց նկատմամբ, որոնց գործողությունները հանգեցրել են մարդու իրավունքների և ազատությունների խախտումներ,
- Կատարում է դատարանի ընկերոջ (amicus Curiae) գործառույթը ընդհանուր իրավասության դատարաններում և Վրաստանի սահմանադրական դատարանում,
- Սահմանադրական դատարան է դիմում սահմանադրական հայցով,
- Գրավոր դիմում է Վրաստանի նախագահին, վարչապետին, եթե գտնում է, որ մարդու իրավունքների պաշտպանի տրամադրության տակ եղած իրավական պաշտպանության միջոցների պատասխանը անբավարար է,
- Հատուկ դեպքերում' դիմում է Վրաստանի խորհրդարան՝ խնդրելով ստեղծել ժամանակավոր հետաքննող հանձնաժողով և հարցը քննարկել խորհրդարանի կողմից:
Վրաստանիմարդը իրավունքիպաշտպանը կատարում է խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի և պատժի դեմ Միավորված ազգերի կազմակերպության կոնվենցիայի ազգային կանխարգելիչ մեխանիզմի ընտրովի արձանագրությամբ նախատեսված գործառույթները:
Այս իրավասության շրջանակներում Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը պարբերաբար վերահսկում է ձերբակալվածների, կալանավորված անձանց կամ ազատությունից զրկված այլ անձանց, ինչպես նաև հոգեբուժարաններում, ծերանոցներում և մանկատներում տեղակայված անձանց վիճակը և նրանց բուժումը:
Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանի կարևոր գործառույթներից մեկն է՝ իրականացնել կրթական գործունեություն մարդու իրավունքների և ազատությունների բնագավառում: Այն կազմակերպում է մարդու իրավունքների իրազեկման միջոցառումներ և արշավներ, որոնք միավորում են տարբեր թիրախային խմբեր:
2013-ի «Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին» Վրաստանի օրգանական օրենքում փոփոխություններ կատարելու արդյունքում, Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանն իրավասու է առաջադրել Հանրային հեռարձակողի հոգաբարձուների խորհրդին անդամակցության համար 2 թեկնածու և ընտրելու իրավաբանական օգնության խորհրդին 3 թեկնածու:
Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակին նտրվել է «Ա» կարգավիճակ, ինչը ենթադրում է Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակը լիարժեք համապատասխանություն ՄԱԿ-ի Փարիզյան սկզբունքներին: Դրա արդյունքում, Վրաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը կարող է մասնակցել Ազգային իրավապաշտպան հաստատությունների աշխատանքին միջազգային և տարածաշրջանային մակարդակներում՝ ձայնի իրավունքով, պաշտոն զբաղեցնել Մարդու իրավունքների ազգային ինստիտուտների Գլոբալ դաշինքում/ենթահանձնաժողովներում և մասնակցել Մարդու իրավունքների խորհրդի նիստերին:
