Դեկտեմբերի 10-ին, մարդու իրավունքների միջազգային օրը, Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանն այս հայտարարությամբ ամփոփում է Վրաստանում մարդու իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից գոյություն ունեցող իրավիճակը։

2021 թվականին Ժողովրդական պաշտպանն բազմիցս քննադատել է իշխանություններին՝ «Կովիդ 19»-ի համավարակի կառավարման մոտեցումների պատճառով, որն իրական վտանգ է ստեղծել պետության կողմից մարդու կյանքի և առողջության պաշտպանությանը։ Մասնավորապես, անարդյունավետ է եղել պետության կողմից պատվաստումների գործընթացի հետ կապված տեղեկատվական արշավը։ Բացի այդ, կորոնավիրուսի դեմ պայքարի նպատակով կանոնակարգեր հաստատելու կամ չեղարկելու որոշումները հիմնականում ընդունվել են՝ հաշվի չառնելով կոնկրետ գիտական ​​ապացույցները և լավագույն միջազգային չափանիշները (որոնց լավագույն օրինակներն են մշտական ​​կանաչ անձնագրի ներդրումը, որոշ ժամանակ անց շնչադիմակ կրելու պարտավորության վերացումը և այլն): Արդյունքում, Վրաստանում պատվաստումների մակարդակը շատ ցածր է, և այսօր ամբողջությամբ պատվաստված է չափահաս բնակչության միայն 37%-ը, ինչպես նաև ցածր է 60-ից բարձր պատվաստված բնակչության թիվը, որն այդ տարիքային խմբում կազմում է 37%: Հատկապես տագնապալի է տարեցների պատվաստումների ցածր մակարդակը, քանի որ այս խումբն ամբողջ աշխարհում շատ զգայուն է նոր կորոնավիրուսի նկատմամբ։ Վրաստանում մահացության մակարդակն ամենաբարձրն է 60 տարեկանից բարձր չպատվաստված անձանց շրջանում։ Ցավոք, նույնիսկ այս դեպքում պետությունը չկարողացավ նպաստել բնակչության այս տարիքային խմբի պատվաստումների գործընթացին, և երկար ժամանակ պատվաստվել ցանկացողների գրանցումը հնարավոր էր միայն առցանց, կայքի միջոցով, որն անհաղթահարելի խոչընդոտ էր տարիքում գտնվող և պատվաստվել ցանկացողների համար:

Կովիդի դեմ իրականացրած անարդյունավետ միջոցառումների արդյունքում երկիրը դեռևս ունի վիրուսով վարակման բարձր մակարդակ, ինչը հանգեցնում է բժշկական ոլորտում գերբնակեցման։ Ցավոք սրտի, մահացող հիվանդների օրական թիվը էապես չի կրճատվել, և դեկտեմբերի 9-ի դրությամբ Վրաստանը 7-րդ տեղում է մեկ միլիոն բնակչի հաշվով մահացությունների թվով:

2021 թվականին Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններն, ինչպես նախորդ տարիներին, անցկացվեցին խիստ բևեռացված ընտրական միջավայրում։ Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակի ունեցած տեղեկատվության համաձայն՝ ենթադրաբար խտրական կերպով, քաղաքական հայացքների համար 69 անձ ազատվել է աշխատանքից կամ հետապնդվել աշխատանքի վայրում: Ընդդիմության 59 թեկնածուների նկատմամբ ենթադրաբար ճնշումներ են գործադրել և ահաբեկել՝ որպեսզի նրանք հրաժարվեն իրենց թեկնածությունից և արդյունքում, մի քանի բացառությամբ, նրանք դիմումներ են ներկայացրել, իրենց թեկնածությունը չեղարկելու նպատակով: Արձանագրվել է ենթադրյալ ընտրակաշառքի 16 դեպք: Բացի այդ, Ժողովրդական պաշտպանին հայտնի է դարձել 4 դեպք, երբ հանրակրթական դպրոցների տնօրենների պաշտոնակատարները ենթադրաբար քաղաքական պատճառներով չեն երկարաձգել իրենց աշխատանքային պայմանագիրը։ Ժողովրդական պաշտպանը կիսում է տեղական և միջազգային դիտորդական կազմակերպությունների գնահատականները, որ ընտրողների նկատմամբ ենթադրյալ ճնշումների և ահաբեկման փաստերը, ստեղծված վախեցնող միջավայրը կազդեն որոշ ընտրողների ազատ կամքի վրա։ Ցավոք, քիչ չեն եղել նաև դեպքերը, երբ լրագրողներին թույլ չեն տվել արդյունավետ իրականացնել իրենց գործունեությունը։

Տարվա ընթացքում բացահայտվել են քաղաքացիների հավաքի իրավունքի իրացմանը խոչընդոտելու դեպքեր, նրանց տեղաշարժը սահմանափակելու ճանապարհով, ինչպես նաև իրավապահների կողմից հավաքի մասնակիցների համար, վրաններ տեղադրելուն խոչընդոտելու դեպքեր։ Կրկին հիմնախնդրային էր իրավապահների կողմից հավաքի մասնակիցներին, մանր խուլիգանության և իրավապահների օրինական պահանջին չենթարկվելու համար կալանավորվելու վնասակար պրակտիկան, հաճախ չբավարարելով անհրաժեշտության պահանջը և հանդիսանալով հավաքների ազատության անհիմն միջամտություն:

Լրատվամիջոցների ազատության վիճակը գնահատելու առումով մտահոգիչ է այն սպառնալից ու թշնամական միջավայրը, որը լրագրողների նկատմամբ գոյություն ունի երկրում վերջին ժամանակներում, հատկապես 2021թվականին: 2021 թվականին Ժողովրդական պաշտպանը արձանագրել է քննադատական ​​լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների նկատմամբ ֆիզիկական բռնության տասնյակ դեպքեր, այդ թվում՝ լրագրողների, հատկապես քննադատող լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների նկատմամբ ցինիկ վերաբերմունքի պրակտիկան և նրանց վարկաբեկելուն ուղղված հայտարարությունները:

Հուլիսի 5-ի իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ Վրաստանի իշխանությունները ոչ միայն չկարողացան կանխել լրագրողների և ընդհանրապես քաղաքացիների նկատմամբ բռնությունները, որոնք իրական վտանգի տակ էին դնում նրանց առողջությունն ու կյանքը, այլ ավելին, բարձրաստիճան պաշտոնյաների խտրական հայտարարությունները խրախուսում էին նման բռնությունները։

2021 թվականի հուլիսի 5-ին «Թբիլիսի Փրայդի» հակառակորդների հարձակումների արդյունքում տուժողի կարգավիճակ է ստացել 45 լրագրող և օպերատոր։ Ցավոք սրտի, հուլիսի 5-ին տեղի ունեցած բռնության հետ կապված, Վրաստանի դատախազությունը քրեական պատասխանատվության չի ենթարկել անձանցից որևէ մեկին խմբակային բռնություն կազմակերպելու և խրախուսելու համար, չնայած Ժողովրդական պաշտպանի գնահատմամբ, հրապարակայնորեն հասանելի ապացույցները, հասնում են առնվազն երկու անձի նկատմամբ համապատասխան մեղադրանքի առաջադրման չափանիշներին։

Արդարադատության համակարգի ​​բարեփոխումների առումով կարևոր էր արևմտյան գործընկերների միջնորդությամբ ձեռք բերված քաղաքական համաձայնությունը, ըստ որի, Վենետիկի հանձնաժողովի և ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի հանձնարարականների համաձայն, մինչ Արդարադատության գերագույն խորհրդի հիմնարար բարեփոխումը, պետք է կասեցվեր Գերագույն դատարանի կադրային համալրման գործընթացը: Ցավոք, Վրաստանի խորհրդարանը հաշվի չառավ վերոնշյալ հանձնարարականները և հուլիսի 6-ին[1] և դեկտեմբերի 1-ին[2] ցմահ ընտրեց Գերագույն դատարանի 10 դատավորների՝ այդպիսով ավարտելով Գերագույն դատարանի համալրումը։

ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի կողմից նշվել է, որ Գերագույն դատարանի դատավորների թեկնածուների ընտրության գործընթացում չեն եղել հստակ և կանխատեսելի չափանիշներ, որոնք պետք է բոլոր թեկնածուների համար հավասար հնարավորությունների նախապայման լինեին: Նրանց զեկույցը նաև անդրադառնում է շահերի բախմանը և ընթացակարգերի տարբեր բացերին, որոնք թույլ չեն տվել արժանիքների վրա հիմնված թեկնածուներ ընտրել:

Նշենք, որ Արդարադատության գերագույն խորհրդի 5 ոչ դատավոր անդամների պաշտոնը դեռ թափուր է, և անհասկանալի է, թե ինչ հիմքով է խորհրդարանը ձգձգում խորհրդի 5 անդամների համալրումը։

Ինչ վերաբերում է հանրային բարձր հետաքրքրություն ներկայացնող քրեական գործերին, ապա 2021 թվականի վերջին Վրաստանի երրորդ նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի մեղադրանքի/դատապարտման հետ կապված դատավարությունները արժանացան հանրային հատուկ ուշադրության։ Միխեիլ Սաակաշվիլիի հացադուլի ժամանակ Հատուկ քրեակատարողական ծառայությունը հրաժարվել է մեղադրյալին դատարան բերել։ Սրա պատճառը եղել է բուժման էական մասի դադարեցումը և Պետական անվտանգության ծառայությունում ընթացող հետաքննությունը։

Ժողովրդական պաշտպանի գնահատմամբ, դատարան ներկայանալու հնարավորության սահմանափակումը կոպտորեն խախտում է Սահմանադրությամբ և Եվրոպական հռչակագրով պաշտպանված արդար դատաքննության իրավունքը։ Քրեակատարողական ծառայության այն փաստարկը, որ հացադուլի պատճառով բանտարկյալին տեղափոխելը վտանգ է ներկայացնում նրա առողջության համար, Ժողովրդական պաշտպանի գնահատմամբ, հիմնավորված փաստարկ չի կարող համարվել. Ավելին, Հատուկ քրեակատարողական ծառայությունը չի հիմնվել բժշկական եզրակացության վրա։ Ավելին, նման գործելաոճը կարող է զրկել բոլոր հացադուլավոր բանտարկյալներին դատավարություններին մասնակցելու հնարավորությունից։ Ինչ վերաբերում է այսպես կոչված Անվտանգության նկատառումներից ելնելով հրաժարվելով ուղեկցել Միխեիլ Սաակաշվիլիին, հատկանշական է, որ դատավարական օրենքը նման հնարավորություն չի նախատեսում։ Նշենք, որ Միխեիլ Սաակաշվիլիի համար հասանելի է դատարանը և երկու անգամ հնարավորություն է ունեցել անձամբ մասնակցել դատական ​​գործընթացներին։

Ինչ վերաբերում է 2021 թվականի նոյեմբերի 11-ին, Արդարադատության նախարարության / Հատուկ քրեակատարողական ծառայության կողմից, N18 բուժհաստատություն Միխեիլ Սաակաշվիլիի կամքին հակառակ, ուժի կիրառմամբ տեղավորման տեսագրության տարածմանը, Ժողովրդական պաշտպանը գնահատել է որպես բանտարկյալի պատվի, արժանապատվության և անձնական կյանքի անձեռնմխելիության խախտում։ Նշենք, որ այս փաստին նման գնահատական ​​է տվել նաև Պետական ​​տեսուչը։

2021 թվականին բացահայտվել են անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի լայնածավալ և համակարգային խախտումներ: Տարվա ընթացքում մի քանի անգամ ստացվել է ենթադրյալ ապօրինի գաղտնալսման մասին տեղեկություն։ Մարտի 21-ին հեռուստատեսություններից մեկով հեռարձակվեց նախկին իրավապահի հետ խոստովանական հարցազրույցը, որտեղ խոսվում էր քաղաքական գործիչների, այդ թվում՝ Անա Դոլիձեի տան անօրինական հսկողության մասին։ Ավելի ուշ Անա Դոլիձեն հաստատել է նախկին իրավապահի հարցազրույցում նշված փաստական ​​տվյալների ճշգրտությունը։ Դեպքի առթիվ հետաքննություն է սկսվել, սակայն մեր տեղեկություններով ոչ ոք պատասխանատվության չի ենթարկվել։

Գաղտնի հսկողությունն արտացոլող նյութերի մինչ այժմ աննախադեպ արտահոսքը տեղի է ունեցել ընթացիկ տարվա սեպտեմբերի 13-ին։ Լրատվամիջոցներին տրամադրվել են հազարավոր ֆայլեր, որոնք իբր ձեռք են բերվել անօրինական ճանապարհով, հիմնականում՝ հոգևորականների անձնական տվյալներ՝ արձանագրությունների և դրանց վերլուծության տեսքով։ Փաստաթղթերը նաև բովանդակային տեղեկատվություն են պարունակում այդ անձանց կողմից իրականացված հաղորդակցությունների մասին։ Հատկանշական է նաև, որ հրապարակված նյութերում արտացոլված հաղորդագրության իսկությունը հաստատել են նաև մի շարք անձինք։

Հաշվի առնելով փաստաթղթերի աննախադեպ ծավալը և դրանց հաստատումը մի շարք անձանց կողմից՝ Ժողովրդական պաշտպանի գնահատականը ցույց է տալիս, որ նյութերը ձեռք են բերվել պետական ​​մարմինների կողմից ապօրինի գաղտնի հսկողության արդյունքում։ Ցավոք սրտի, այս տեսակի անվերահսկելի հսկողությունը հիմնված է գործող օրենսդրության վրա, որը թույլ է տալիս անվտանգության մարմիններին անվերահսկելի, ուղղակի մուտք գործել բջջային օպերատորների սերվերներ, ինչը հեշտացնում է անօրինական հսկողության հնարավորությունը և նվազեցնում դրա հայտնաբերման ռիսկերը: Այս օրենսդրությունը Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանը բողոքարկել է Սահմանադրական դատարանում, որն ավարտել է գործի էական քննությունը 2018 թվականին, սակայն դեռ որոշում չի կայացրել։

Շուտով Վրաստանի դատախազությունը դեպքի առթիվ քրեական հետաքննություն է սկսել։ Ցավոք, Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակին հնարավորություն չի տրվել ծանոթանալու քրեական գործի նյութերին։ Դատախազությունը մերժել է Ժողովրդական պաշտպանի միջնորդությունը։

Հատկանշական է, որ մինչ այժմ Վրաստանի խորհրդարանը չի օգտագործել իր տրամադրության տակ գտնվող խորհրդարանական վերահսկողության մեխանիզմները, որոնք ապահովում էին պետական ​​պատասխանատու գերատեսչությունների ղեկավարների խորհրդարան կանչումը։ Հնարավոր է նաև, որ խորհրդարանը քննարկի ժամանակավոր հետաքննչական հանձնաժողովի ստեղծման հարցը։

Ինչ վերաբերում է պետության կողմից արդյունավետ վերահսկվող ազատությունից զրկված և ձերբակալված անձանց իրավական կարգավիճակին, ապա 2021 թվականին ձերբակալվածները շարունակում էին խոսել ուժի կիրառման և իրավապահների կողմից կալանավորումից հետո ֆիզիկական և հոգեբանական բռնության դեպքերի մասին։ Սա հատկապես խնդրահարույց էր վարչական կալանքի տակ գտնվող անձանց դեպքում։ Փաստաբանի ժամանակին հասանելիությունը և անձանց ձերբակալության մասին նրանց ընտանիքներին տեղեկացնելը խնդրահարույց է: Հանրահավաքներին վարչական կարգով ձերբակալվածների ընտանիքի անդամներն ու փաստաբանները տևական ժամանակ կամ ընդհանրապես տեղեկացված չեն եղել ձերբակալվածների գտնվելու վայրի մասին։ Հետևաբար, փաստաբանները չեն կարողացել ժամանակին այցելել իրենց պաշտպանյալներին, զրուցել նրանց հետ և պայմանավորվել պաշտպանության ռազմավարության շուրջ: Որոշ դեպքերում, ցավոք, Ներքին գործերի նախարարությունը նույնպես ժամանակին տեղեկատվություն չի տրամադրել Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակին։

Ինչպես նախորդ տարիներին, մարտահրավեր է մնում թևին ամրացված տեսախցիկներից օգտվելու պարտավորության բացակայությունը։ Մյուս մարտահրավերն այն է, որ ոստիկանական բաժանմունքների այն տարածքները, որտեղ գտնվում են բերման ենթարկվածը/քաղաքացին, ամբողջությամբ չեն ծածկված տեսահսկման համակարգով։

Լուրջ մարտահրավեր է մնում նաև քրեակատարողական հիմնարկների կառավարման ոչ ֆորմալ մեթոդները՝ նպատակ ունենալով լռեցնել բանտարկյալներին, արգելել նրանց խոսել խնդիրների մասին և պահպանել պատրանքային կարգը հաստատություններում։ Այս հարցը հատկապես խնդրահարույց է կիսաբաց հաստատություններում։ Ոչ ֆորմալ կառավարումը բնութագրվում է բանտարկյալների միջև ֆիզիկական և ծանր հոգեբանական բռնությամբ:

2021 թվականին խնդրահարույց էր նաև բանտարկյալներին համարժեք բժշկական ծառայություններ մատուցելու հարցը։ Մի շարք հիմնարկներում բացահայտվել են ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ հոգեկան առողջության հետ կապված խնդիրներ, և այս նշանի վերաբերյալ բողոքների մեծ մասը գրանցվել է Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակում: 2021 թվականի ընթացքում պահպանվել է բանտարկյալներին դեէսկալացիոն սենյակներ տեղափոխելու փորձը, ինչը Ժողովրդական պաշտպանը համարում է վատ վերաբերմունք։ Ժողովրդական պաշտպանը մի շարք սահմանադրական հայցեր է ներկայացրել Սահմանադրական դատարան՝ պաշտպանելու բանտարկյալների իրավունքները։

2021 թվականի սկզբին Ժողովրդական պաշտպանի ներկայացուցիչները դարձել են բազմաթիվ բանավոր հարձակումների օբյեկտներ տարբեր կիսաբաց հաստատությունների տարածքում, որոնք ուղղակի կամ անուղղակի կազմակերպվել են բանտի վարչակազմի կողմից։ Դրանից հետո Ժողովրդական պաշտպանը հայտարարություն է տարածել, որ ժամանակավորապես դադարեցնում է կանխարգելիչ այցերը քրեակատարողական հիմնարկների տարածք։

2021 թվականի մայիսին խոշտանգումների դեմ եվրոպական կոմիտեն հատուկ այց կատարեց Վրաստան՝ ստուգելու իրավիճակը կիսաբաց հաստատություններում։ Այցից հետո Արդարադատության նախարարի կողմից հրապարակավ հայտարարվեց, որ Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակի ներկայացուցիչներն իրենց գործունեությունն իրականացնելիս խնդիրներ չեն ունենա։

Քրեակատարողական հիմնարկներում համավարակի կառավարման առումով պետք է նշել նաև, որ հիմնարկի բուժանձնակազմի մեծ մասը պատվաստված է։ Ակտիվորեն իրականացվել է բանտարկյալների պատվաստման և ՊՇՌ թեստավորման գործընթացը 2 շաբաթը մեկ անգամ։ Հաստատություններում հատկացված են կարանտինային տարածքներ։

2021 թվականին, ինչպես և նախորդ տարիներին, հատկապես խնդրահարույց էր դատապարտյալներին պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակելու և պատժի չկրած մասը ավելի թեթև պատժաչափով փոխարինելու անհետևողական պրակտիկան։ Տեղական խորհուրդները հաճախ չեն հիմնավորում որոշումները և չեն նշում մի չափանիշին ավելի մեծ ուշադրություն դարձնելու կոնկրետ դրդապատճառը, իսկ մյուսին ավելի քիչ ուշադրություն դարձնելը: Նրանց կողմից ընդունված որոշումները հիմնականում կրում են կաղապարային բնույթ և պարունակում են պաշտոնական ցուցում, թե ինչ չափանիշների վրա է հենվել խորհուրդը կոնկրետ դեպքում բացասական որոշում կայացնելիս: Խնդրահարույց է նաև տեղական խորհուրդների կողմից նույնական տվյալներ ունեցող դեպքերում անհամապատասխան որոշումներ ընդունելու պրակտիկան:

Հաշվետու ժամանակահատվածում բռնազավթված տարածքներում տեղաշարժի ազատությունը դեռևս կարևորագույն մարտահրավեր էր։ Այս իրավունքի իրացումը հատկապես դժվար է եղել Կովիդ համավարակի համատեքստում։ Բնակչությունը դժվարությունների էր հանդիպում բռնազավթված Աբխազիայի տարածքից վերահսկվող տարածք տեղափոխվելու դեպքում վրացական իշխանությունների կողմից սահմանված 5-օրյա պարտադիր կարանտինին հետևելու հարցում։ 2020-2021 թվականներին մի շարք պատահարներ են տեղի ունեցել, երբ սահմանած սահմանափակումների պատճառով Աբխազիայի բնակիչները սեփական կյանքի գնով դիմել են տարբեր շրջանցիկ ճանապարհների՝ հասնելու Վրաստանի կողմից վերահսկվող տարածք։

Խնդիր է մնում ինչպես Աբխազիայում, այնպես էլ Հարավային Օսիայում օկուպացիոն գծում անօրինական ձերբակալությունների և կալանավորման արատավոր պրակտիկան: Ինչպես նաև բանտարկյալներին ծեծի ենթարկելու և դաժան վերաբերմունքի հարցերը։ Մայրենի լեզվով կրթության արգելումը:

Մարտահրավեր է մնում կյանքի և/կամ առողջության համար վտանգված շենքերում ապրող փախստական ընտանիքների վիճակը: Նման շենքերից նրանց տեղափոխման ընթացակարգերը խնդրահարույց են, և նման շենքերի վիճակագրությունը պետք է հստակեցվի և ճշգրտվի, որպեսզի օգնի պետությանը ավելի լավ հասկանալ խնդրի մասշտաբները:

2021 թվականին իրավիճակը դեռևս կրիտիկական էր իրավահավասարության առումով։ Ցավոք, այս տարի նույնպես չի բարելավվել կանանց, հաշմանդամություն ունեցող անձանց, ԼԳԲՏ+ համայնքի անդամների կամ ոչ գերակշռող կրոնական ու էթնիկ խմբերի իրավական կարգավիճակը։

Ընդհանուր առմամբ, 2021 թվականին Ժողովրդական պաշտպանը ուսումնասիրել է ենթադրյալ խտրականության 141 դեպք, որոնց մեծ մասը՝ 27%-ը տարբեր կամ քաղաքական հայացքների հիման վրա ենթադրյալ խտրականության դեպքեր են եղել, սեռի/գենդերի հիման վրա՝ 17%, հաշմանդամության հիման վրա - 12%, Սոգի նշաններով՝ 9%, 8%-ը՝ էթնիկ պատկանելության, 4%-ը՝ կրոնական, իսկ դիմողների 23%-ը՝ նշել են այլ հիմքերով ենթադրյալ խտրականությունը:

Նոր կորոնավիրուսային համավարակը անհամաչափ ազդեցություն է ունեցել կանանց և աղջիկների վրա: Կանայք նվազեցրել են առողջապահական ծառայություններից օգտվելու հնարավորությունը, ներառյալ սեռական և վերարտադրողական առողջության ծառայությունները: Վաղ ամուսնության դեպքերի խնդիրը կանխարգելիչ միջոցառումների իրականացումն է, ինչպես նաև կոնկրետ դեպքերի արդյունավետ կառավարումը։

Ընտանեկան բռնությունը և կանանց նկատմամբ բռնությունը շարունակում են խնդիր մնալ, ինչպես նաև արդյունավետ կանխարգելիչ միջոցառումները, բարելավելով զոհերի պաշտպանության և աջակցության համակարգը և հնարավորություններ ստեղծելով կանանց տնտեսական անկախության համար:

Ֆեմիցիդների վիճակագրությունը դեռևս տագնապալի է՝ 2021 թվականի 9 ամիսների ընթացքում (հունվար-սեպտեմբեր) գրանցվել է կանանց սպանության 13 դեպք, որից 5 դեպքում բացահայտվել է կենցաղային հանցագործության նախանշան, իսկ 8 դեպքում՝ այլ դրդապատճառ։ Այս տարի գրանցվել է նաև կանանց սպանության 20 փորձ, որից 11-ը՝ ընտանեկան հանցագործության հատկանիշներով։

Տագնապալի է, որ ԼԳԲՏ + անձանց կյանքն ու առողջությունը դեռ վտանգված է, ինչի մասին վկայում են անցյալ տարի նրանց վրա հարձակումները։ Գրեթե ամենօրյա բնույթ են ստանում ԼԳԲՏ+ անձանց իրավունքների վրա աշխատող անձանց կյանքի ոչնչացման սպառնալիքները, գրասենյակների վնասումը և այլ իրավախախտումները:

Ցավոք սրտի, ազգային փոքրամասնությունների մասնակցությունը որոշումների կայացման գործընթացին դեռևս ցածր է։ Վրաստանում խորհրդատվական մեխանիզմների գործունեությունը չի ընդունում ինստիտուցիոնալ երկխոսության ձևը օրենսդիր և գործադիր իշխանության բարձրագույն մարմնի հետ։ Խորհրդատվական մեխանիզմների ամրապնդմանն ուղղված արդյունավետ քայլերի ձեռնարկումը մարտահրավեր է։

Կրոնի ազատության ուղղությամբ, ցավոք, Վրաստանի կառավարության որոշմամբ կովիդի կանոնակարգից բացառություն էր նախատեսված միայն ուղղափառ տոների հետ կապված։ Մտահոգիչ էր պետական ​​պաշտոնյաների այն փաստարկը, որ արտոնությունը դրված է միայն ուղղափառ քրիստոնյաների վրա, քանի որ նրանք ներկայացնում են Վրաստանի բնակչության մեծ մասը։ Նաև, չնայած տարբեր կրոնական գործիչների հակասեմական ելույթների ալիքին, Վրաստանի կառավարության պաշտոնյաները սահմանափակվեցին այս առնչությամբ ընդհանուր հայտարարություններով:

Ցավով պետք է նշենք, որ պետական ​​անվտանգության ծառայության կողմից հավանաբար ապօրինաբար ձեռք բերված և սեպտեմբերի 13-ին սոցիալական մեդիա հարթակներում վերբեռնված գաղտնի հսկողության նյութերի մեծ մասը հաստատում է կրոնական գործունեության մշտադիտարկման, հետևելու ընդհանուր, համապարփակ և լայնածավալ բնույթը, հոգևորականների և իրավապաշտպանների մասին վարկաբեկող տեղեկություններ հավաքելու և տարածելու նպատակով։ Սա կոպիտ միջամտություն է գաղտնիության, ինչպես նաև կրոնի ազատության իրավունքին:

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությունը մնում է մարտահրավեր, և նոր կորոնավիրուսի համավարակի հետ կապված մարտահրավերները լրացուցիչ խնդիրներ են ստեղծել։ 2021 թվականին բացահայտվել են առողջապահական մի շարք համակարգային խնդիրներ. Այդ թվում՝ բժշկական հաստատությունների և ծառայությունների հասանելիության, ինչպես նաև բուժանձնակազմի հետ շփվելու դժվարության առումով։ Այս մարդկանց սոցիալ-տնտեսական վիճակը, զբաղվածության հեռանկարները վատթարացել են։ Նրանցից ոմանք դեռևս հետ են մնացել համավարակին ի պատասխան մշակված պետության հակաճգնաժամային տնտեսական ծրագրից։

Այս տարի Վրաստանի խորհրդարանը վավերացրել է Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին ՄԱԿ-ի հռչակագրի կամընտիր արձանագրությունը, որը կարևոր է միջազգային մեխանիզմներով այդ անձանց իրավունքների պաշտպանության ապահովման համար։ Նույնպես պետք է դրական գնահատվի Վրաստանի կառավարության կողմից Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հռչակագրի իրականացման համար միջգերատեսչական համակարգող հանձնաժողովի ստեղծումը:

Ցավոք սրտի, պետք է նշել, որ դեռ չի կատարվել հաշմանդամության կարգի տրամադրման արդար համակարգի վրա անցում, որը բացի բժշկական ցուցմունքներից կկենտրոնանա անձի հոգեբանական և սոցիալական գործոնների վրա։ Գործող մոդելով սահմանված սոցիալական փաթեթի չափը, բացի այն, որ հարմարեցված չէ անձի անհատական ​​կարիքներին, չի ապահովում հաշմանդամություն ունեցող անձանց կարիքները բավարարելու նվազագույնը։

Նախորդ տարվանից հետո, սոցիալական վերականգնման և երեխաների խնամքի պետական ​​ծրագրով մատուցվող ծառայություններն էապես չեն փոխվել։ Գրեթե բոլոր դեպքերում խնդրահարույց է ծառայությունների աշխարհագրական ծածկույթը, մեծ մասամբ հնարավոր չէ ծածկել հաշմանդամություն ունեցող բոլոր երեխաներին/անձանց ամբողջ հանրապետությունում և ծառայություններն ունեն հերթեր։

2021 թվականի ընթացքում Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը մշտադիտարկում է իրականացրել 12 հիվանդանոց/կացարանում և 15 դիսպանսերում։ Ինչպես և նախորդ տարիներին, հոգեբուժական հաստատություններում հիվանդները բռնության զոհ են դառնում, անտեսված են հիվանդների իրավական պաշտպանության երաշխիքները։ Հաստատությունները երկրում չեն համապատասխանում հոգեսոցիալական վերականգնման նույնիսկ նվազագույն չափանիշներին, առկա ենթակառուցվածքային վիճակը չի համապատասխանում միջազգային և ազգային չափանիշներին։ Անբավարար համավարակաբանական միջոցառումներ են իրականացվել հոգեբուժական հաստատություններում, հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող մարդկանց համար երկրում բավարար համայնքային բնակատեղիներ չկան։ Հիվանդները գնալու տեղ չունեն, ուստի ստիպված են երկար մնալ հոգեբուժական հաստատություններում։

Երկրի հիմնական մարտահրավերներից մեկը տարեցների երկարատև խնամքի խնդիրն է՝ ինչպես ինստիտուցիոնալ, այնպես էլ ընտանեկան խնամքի առումով։ Զարգացած չեն այսպես կոչված «Տնային խնամքի» ծրագրերը պետական ​​կամ տեղական ինքնակառավարման մակարդակով: Ժողովրդական պաշտպանը տարիներ շարունակ ակտիվորեն փորձում է ուշադրություն հրավիրել տեղական ինքնակառավարման մարմիններում այս ծրագրի կարևորության վրա։ Համավարակն էլ ավելի պարզ դարձրեց տարեցների համար տնային խնամքի ծրագրի իրականացման անհրաժեշտությունը։

Երեխաների նկատմամբ բռնության կանխարգելման, արդյունավետ արձագանքման, զոհերի պաշտպանության և աջակցության թերությունները բացասաբար են արտացոլվում խնդրի մասշտաբում։ Երեխաների պաշտպանության համակարգի մարտահրավերներից առաջնայինը շարունակում են մնալ նպատակային ծրագրերի ձախողումը, մարդկային ռեսուրսների պակասը և կանխարգելիչ միջոցառումների բացակայությունը։ Կորոնավիրուսի նոր համավարակի պայմաններում մանկական աղքատությունն էլ ավելի է աճել, մինչդեռ երկրում գոյություն ունեցող ծրագրերը չեն կարողանում երկարաժամկետ աջակցություն տրամադրել աղքատության մեջ ապրող ընտանիքներին և բարելավել սոցիալական գործառույթները։

Ցածր է հասարակության իրազեկվածության մակարդակը՝ երեխաների աշխատանքային իրավունքների և աշխատանքի վնասակար ձևերից պաշտպանվածության վերաբերյալ. Հանրությունը որոշ դեպքերում հանդուրժող է նման փաստերի նկատմամբ։ Նաև փողոցում երեխաների աշխատանքի վերացման վրա կենտրոնացած ռեսուրսների և անձնակազմի պակասի պատճառով հնարավոր չէ ժամանակին կանխել դեպքերը և պատշաճ կերպով բացահայտել փողոցում ապրող և աշխատող երեխաների կարիքները։

2021 թվականին Նինոծմինդայի գիշերօթիկ դպրոցի հետ կապված իրադարձություններն էլ ավելի պարզ դարձրին, որ Վրաստանում խոշոր հաստատությունների ապաինստիտուցիոնալացման գործընթացն անարդյունավետ է։

Ինչպես գիտեք, Ժողովրդական պաշտպանի և քաղաքացիական հասարակության ջանքերով, հաստատությունում ապրող երեխաների մի մասը վերադարձվել է կենսաբանական ընտանիքներ կամ տեղավորվել պետական ​​խնամքի այլ ձևերում, իսկ մի մասը շարունակում է ապրել հաստատությունում։ (Նոյեմբերի 22-ի դրությամբ դեռ ապրում է 15 անչափահաս)։ Թեև հիմնարկի ղեկավարի փոփոխությունից հետո Ժողովրդական պաշտպանին հնարավորություն է տրվում իրականացնել անկախ մոնիթորինգ, դրական տեղաշարժեր են նկատվում երեխաների նկատմամբ վերաբերմունքի, նրանց սննդի և առողջության ուղղությամբ, հիմնարկն իր չափերով և ինստիտուցիոնալ դասավորությամբ չի համապատասխանում երեխաների լավագույն շահերին ու անհատական ​​կարիքներին: Հետևաբար, անհրաժեշտ է շարունակել ապաինստիտուցիոնալացման գործընթացը և այնտեղ ներկա անչափահասներին տեղափոխել կենսաբանական ընտանիքներ կամ մերձավոր միջավայրեր։

Անօթևանները հասարակության ամենախոցելի և սոցիալապես բացառված խմբերից են։ Հատկանշական է, որ որոշ տեղական ինքնակառավարման մարմիններում անօթևանների վերաբերյալ տվյալների բազաների ձևավորում ընդհանրապես տեղի չի ունենում, իսկ այն մունիցիպալիտետներում, որտեղ ընդունված է անօթևանների գրանցման կանոնը, անօթևանների իրավական սահմանման անորոշության պատճառով, մունիցիպալիտետների համաձայն տարբերվում են անօթևան ճանաչելու չափորոշիչները, որը ստեղծում է սխալ դիրքորոշում և առաջացնում է անօթևան անձանց տարբեր խմբերից դեֆինիցիա:

2021 թվականին Ժողովրդական պաշտպանը դիմել է Սահմանադրական դատարան՝ անօթևաններին կարգավիճակ շնորհելու կարգը հակասահմանադրական ճանաչելու խնդրանքով։

Ինչ վերաբերում է աշխատանքային իրավունքներին, ապա կարևոր է նախորդ տարվա դրական օրենսդրական փոփոխությունների (լիարժեք մանդատ ունեցող աշխատանքային տեսչության ստեղծում) գործնականում լիարժեք իրականացում։ Դրա համար անհրաժեշտ է հնարավորինս սեղմ ժամկետներում ավարտել աշխատանքային տեսչության համալրումը։ Առկա մարդկային ռեսուրսները բավարար չեն աշխատանքի տեսչության մանդատի լիարժեք իրականացման համար։ Առավել ևս, որ Աշխատանքի տեսչությունը պատասխանատու է կովիդի կանոնակարգերի պահպանման մոնիտորինգի համար։

Միևնույն ժամանակ, կարևոր է էլ ավելի ուժեղացնել տեղեկատվական արշավը՝ բարձրացնելու հանրային իրազեկվածությունը աշխատանքի տեսչության լիազորությունների վերաբերյալ, որպեսզի և՛ աշխատողները, և՛ գործատուները տեղեկատվություն ունենան իրենց իրավունքների և պարտականությունների, ինչպես նաև աշխատանքի տեսչության մանդատի մասին։

Մեր աշխատանքի արդյունքները ցույց են տալիս, որ մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության հարցում պետության առջև ծառացած են մի շարք կարևոր մարտահրավերներ և կարիքներ։ Ժողովրդական պաշտպանը հայտնում է իր լիակատար պատրաստակամությունը՝ համագործակցելու պետական ​​գերատեսչությունների հետ՝ հայտարարության մեջ դիտարկված մարտահրավերների ուղղությամբ աշխատելու գործընթացում։

---

[1] 6 Դատավոր

[2] 4 Դատավոր