Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակի հայտարարությունը Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի գործով Եվրոպական դատարանի որոշման վերաբերյալ
Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի գործով[1] Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը գտել է, որ կյանքի իրավունքի նկատմամբ պետության դրական հանձնառությունը խախտվել է, քանի որ արդյունավետ և ամբողջական հետաքննություն չի իրականացվել։
Եվրոպական դատարանը մատնանշեց մի շարք էական թերություններ Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի մահվան հետաքննության ընթացքում։ Դրանցից ուշադրություն է դարձվել կարևոր ապացույցների ձեռքբերման և մշակման եղանակին, գործողության պլանավորման և վերահսկման փուլի մակերեսային փորձաքննությանը, Պետական անվտանգության ծառայության աշխատակիցների հարցաքննման ձգձգմանը, տուժողի կարգավիճակի մերժմանը, ինչը խանգարել է ընտանիքին բողոքարկել դատախազության որոշումը։ Դատարանը ընդգծել է նաև հետաքննության ինստիտուցիոնալ անկախության խնդիրը, քանի որ դատախազությունը հիմնվել է Պետական անվտանգության ծառայության քննիչի կատարած քննչական գործողությունների արդյունքների վրա։
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը պարզաբանել է, որ հետաքննությամբ պատշաճ կերպով չի պարզվել և հաստատվել կրակոցի պահին Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի բջջային հեռախոսի գտնվելու վայրը, չի վերացվել մեղադրանքները ականջակալների, նռնակի կապակցությամբ և այլն։
Բացի այդ, դատարանը չի կարողացել հաստատել կյանքի իրավունքի խախտումը նյութական մասով (բացասական պարտավորություն), որը ենթադրում է պետության ներկայացուցիչների կողմից քաղաքացու կյանքի դիտավորյալ, ապօրինի ոչնչացում։ Դատարանը այս որոշման հիմքում նշել է բավարար ապացույցների բացակայությունը և բացատրել, որ պատճառը կարող է լինել անբավարար քննության անցկացումը։
Ժողովրդական պաշտպանը դեռ 2020 թվականին համարել է, որ պետությունը չի կատարել իր դրական պարտավորությունը, քննությունը գնահատել է անարդյունավետ և գործի նյութերը ուսումնասիրելուց հետո դիմել է գլխավոր դատախազին՝ Թեմիրլան Մաչալիկաշվիլիի կյանքը խլելու փաստով ընթացող քրեական գործի քննությունը վերսկսելու առաջարկով: [2]
Ժողովրդական պաշտպանի դիրքորոշմամբ՝ կյանքի իրավունքի խախտման փաստի քննության ընթացքում անհրաժեշտ և կարևոր է եղել քննչական մարմնի կողմից հատուկ գործողության վերահսկողությունն արտացոլող տեղեկությունների ձեռքբերումը։ Հետևաբար, մանրակրկիտ և ամբողջական հետաքննության ստանդարտն ապահովելու համար անհրաժեշտ էր հեռախոսային կապի միջոցով ձեռք բերել/պահանջել տեղեկատվություն, որն արտացոլում է հատուկ գործողությունների ընթացքում իրենց միջև գործողության իրականացման և վերահսկման համար պատասխանատու անձանց կողմից կատարված ցանկացած հաղորդակցություն, զանգեր, կարճ տեքստային հաղորդագրություններ, հեռախոսային ծրագրեր և սոցիալական ցանցեր: Բացի այդ, Ժողովրդական պաշտպանը միանշանակ քննարկել է գործողությանը մասնակցող ՊԱԾ-ի բոլոր աշխատակիցների հսկողության գրառումները ձեռք բերելու մասին, ինչը դեպքի համար կարող է լինել հատկապես կարևոր տեղեկատվություն դեպքի տեսա/աուդիո/ֆոտո նյութի բացակայության դեպքում՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հսկողությունը, գրառումները արտացոլում են իրական և ակնթարթային հաղորդակցության բովանդակությունը: Դատախազությունը, ցավոք, չկիսեց Ժողովրդական պաշտպանի առաջարկը։
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշման հիման վրա որոշումն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո հետաքննության համար պատասխանատու գերատեսչությունը կլինի Հատուկ քննչական ծառայությունը։ Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը շարունակելու է վերսկսված հետաքննության մշտադիտարկումը։
[1] «Machalikashvili and others v. Georgia» դիմում N32245/19 19.01.2023 թ.
[2] Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանի 2020 թվականի մարտի 27-ի N15-5/3581 առաջարկություն:
