2022 թվականի նոյեմբերի 30-ին ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի (UNFPA) Վրաստանի գրասենյակի կողմից կազմակերպվել է «Վրաստանում վաղ/մանկական ամուսնության վնասակար պրակտիկաները. առկա մարտահրավերներ և լուծումներ» հետազոտության շնորհանդեսը:

Ուսումնասիրությունը պատրաստվել է Ժողովրդավարության և կառավարման կենտրոնի կողմից ՄԱԿ-ի Գենդերային իրավահավասարության համատեղ ծրագրի շրջանակներում՝ Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակի հետ համագործակցությամբ և Շվեդիայի ֆինանսական աջակցությամբ։

Միջոցառումը բացել են ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի (UNPFPA) Վրաստանի գրասենյակի ղեկավար Լելա Բաքրաձեն, Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպան Նինո Լոմջարիան, մարդու իրավունքների հարցերով Վրաստանի վարչապետի խորհրդական Նիկո Թաթուլաշվիլին և Վրաստանում Շվեդիայի Թագավորության դեսպան Ուլրիկ Տիդեստրոմը։

Ուսումնասիրության նպատակն է վերլուծել Վրաստանում վաղ/մանկական ամուսնության խնդիրների օրենսդրական և արդարադատության կիրարկման հետ կապված խոչընդոտները և նպաստել նման դեպքերի կանխարգելիչ և արդյունավետ արձագանքման քաղաքականության բարելավմանը` մշակելով համապատասխան առաջարկություններ:

«Այսօր մեր ներկայացրած հետազոտությունը եզակի տեղեկատվություն է տալիս վաղ/մանկության տարիքում ամուսնության վնասակար պրակտիկայի կանխարգելման և վերացման ուղղությամբ իրականացվող մոնիտորինգային միջոցառումների առումով։ Մինչ երկրում մանկական ամուսնությունների միջին մակարդակը հասնում է 14%-ի, առանձնահատուկ նշանակություն ունի բազմոլորտ մոտեցումը և համապատասխան գերատեսչությունների միջև արդյունավետ համագործակցությունը: ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամը կշարունակի աջակցել պետությանը, որպեսզի մենք կարողանանք հնարավորինս կանխել այս վնասակար պրակտիկան և պաշտպանել յուրաքանչյուր դեռահասի՝ կրթություն ստանալու և իր ներուժը լիարժեք իրացնելու իրավունքը»,- ասել է UNFPA-ի Վրաստանի գրասենյակի ղեկավար Լելա Բաքրաձեն:

Ուսումնասիրությունը վերլուծել է 2020 և 2021 թվականներին կատարված և արդարադատություն իրականացրած 74 քրեական գործ։ Այն ներառում է նաև այն դեպքերը, երբ վարույթն ավարտվել է առաջին ատյանի կամ վերաքննիչ դատարանում, կամ հետաքննությունը կարճվել է։ Ներկայացված են նաև վաղ/մանկական ամուսնության հարցերով պետական ​​գործակալության ներկայացուցիչների և դպրոցականների հետ հարցազրույցների և ֆոկուս խմբերի հիման վրա պատրաստված որակական հետազոտության արդյունքները, ինչպես նաև Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակի կողմից 2020-2021 թվականներին և 2022 թվականի առաջին 6 ամիսներին ուսումնասիրված գործերը։

«Ճիշտ է, օրենսդրությունն արգելում էր 18 տարեկանից ցածր անձի հետ ամուսնության գրանցումը, ինչը դրական է ազդել նման դեպքերի կրճատման վրա, սակայն հաճախ լինում է չգրանցված ամուսնություն կամ փաստացի համակեցություն անչափահասի հետ, ինչը հաճախ արվում է հանցավոր կերպով:

Հատկապես խնդրահարույց է վաղ ամուսնության դեպքերի բացահայտումը և դրանք պատասխանատու գերատեսչություններին ուղղորդելը, ինչպես նաև կրթական և բժշկական հաստատությունների, սոցիալական ապահովության պետական ​​գործակալության և Ներքին գործերի նախարարության միջև արդյունավետ և սահուն համակարգումը: Նման հանցագործությունները կանխելու համար անհրաժեշտ է համալիր միջոցառումներ իրականացնել, որոնք ներառում են կրթական, սոցիալական և տնտեսական հզորացման, երիտասարդների հնարավորությունների մեծացման, սեռական և վերարտադրողական առողջության պաշտպանության բարելավմանն ուղղված միջոցառումներ»,- նշել է Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպան Նինո Լոմջարիան:

Հետազոտության արդյունքում մշակվել են առաջարկներ՝ ներկայացնելու Վրաստանի խորհրդարան, որոնք կնպաստեն ազգային օրենսդրության ներդաշնակեցմանը միջազգային չափանիշներին։ Կարևորվեցին նաև հիմնական բացահայտումները՝ ընդգծելով համապատասխան գերատեսչությունների կողմից համակարգված և ակտիվ աշխատանքի կարևորությունը, այդ թվում.

• Դեռևս խնդրահարույց են կրթական հաստատությունների, Պետական ​​խնամքի գործակալության և Ներքին գործերի նախարարության միջև արդյունավետ և պատշաճ համակարգումը և ուղեգրման ընթացակարգերի պատշաճ գործունեությունը.
• Խնդիր է մնում անչափահասների ամուսնության դեպքերի բացահայտումը և դրանց վերահղումը (ուղղորդումը): Բացահայտվել են ուղեգրման համար պատասխանատու անձանց կողմից օրենսդրությամբ սահմանված պարտավորությունները չկատարելու դեպքեր.
• Համապատասխան մասնագետները, հատկապես ուսուցիչները, չունեն համապատասխան տեղեկատվություն և գիտելիքներ վաղ մանկության ամուսնությունների հայտնաբերման ցուցանիշների, ուղղորդման ընթացակարգերի և պարտավորությունների վերաբերյալ.
• Գերատեսչությունների համար հատկապես դժվար է արձագանքել մանկահասակ ամուսնությունների այնպիսի փաստերին, որոնք հանցագործություն չեն համարվում: Սա որոշ չափով կարելի է բացատրել արդյունավետ օրենսդրական լծակների բացակայությամբ.
• Անչափահասների հնարավոր նշանադրության դեպքում իշխանությունները հիմնականում չեն կարողանում բացահայտել ամուսնության ենթադրյալ հարկադրանքը.
• Շատ դեպքերում չի բացահայտվում գենդերային խտրականության դրդապատճառը, ինչը պայմանավորված է տուժողի/վկայի հարցազրույցի ժամանակ համապատասխան հարցեր չտալու և համապատասխան ապացույցներ գտնելու բացակայության հետևանքով.
• Հոգեբանի, վկայի և տուժողի համակարգողի և փաստաբանի ներգրավվածությունը գործերում շատ ցածր է.
• Շատ դեպքերում ստորագրվել են միջնորդության համաձայնագրեր: Մասնավորապես, 39 գործից 29 գործով (74%) կնքվել է համաձայնություն. Հատկապես մեծ է 16 տարին չլրացած անձի հետ չափահասի կողմից սեռական հարաբերությունների և ազատությունից ապօրինի զրկելու հանցագործությունների դեպքում միջնորդության ստորագրման պրակտիկան.
• Մանկության տարիքում ամուսնության պատճառով անչափահաս աղջիկները հաճախ դադարում են կրթություն ստանալ կամ բախվում են տարբեր խոչընդոտների ու դպրոց գնալու և դասերի հաճախելու համար.
• Երեխաների ամուսնության վնասակար պրակտիկայի և իրավական կարգավորումների մասին հանրության տեղեկացվածությունը դեռևս ցածր է, ինչի պատճառով էլ մեծամասնությունը ենթադրյալ հանցագործությունների մասին չի հայտնում ոստիկանություն կամ պետական ​​այլ մարմիններ.

Ի տարբերություն նախորդ տարիների, Ներքին գործերի նախարարությունը չի ներկայացնում մանկական ամուսնության դրդապատճառով կատարված հանցագործությունների մանրամասն, առանձնացված վիճակագրություն։