Իրավապաշտպանների աշխատանքը հատուկ ներդրում է ունենում երկրում մարդու իրավունքների պաշտպանության բարձր չափանիշ հաստատելու, ժողովրդավարության, հավասարության, օրենքի գերակայության և կառավարության հաշվետվողականության որակի բարելավման գործում: Ուշագրավ են նաև նրանց ջանքերը` ուղղված մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում հասարակության իրազեկվածության բարձրացմանը:

1998 թվականի դեկտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան ընդունեց Իրավապաշտպանների մասին հռչակագիրը, որտեղ ամրագրվեցին իրավապաշտպանների և նրանց գործունեության պաշտպանությունն ապահովող ամենակարևոր իրավունքներն ու սկզբունքները: Դեկտեմբերի 9-ի տոնակատարությունը կապված է իրավապաշտպանների գործունեության ճանաչման ու գնահատման հետ:

Չնայած այն բանին, որ պետությունները 22 տարի առաջ միաձայն ընդունեցին Հռչակագիրը, այն կատարելու պատրաստակամության բարձր մակարդակով, ամբողջ աշխարհում դեռ պատահում են իրավապաշտպանների ստիգմատիզացիայի, նրանց դեմ ուղղված հանցավոր գործողությունների և նրանց իրավունքների ոտնահարման հաճախակի դեպքեր: Ընթացիկ տարում նրանց գործունեության անարգել ընթացքը խափանվեց կորոնավիրուսի (COVID-19) համաճարակի և դրա տարածումը կանխելու համար սահմանված արգելքների պատճառով[1]: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ ստեղծված իրավիճակում, երբ ի պատասխան համաճարակին, մեծացել են մարդու իրավունքների սահմանափակումների լծակները, իրավապաշտպանների ազդեցության դերն ու նրանց ջանքերն էլ ավելի կշիռ են ստանում ժողովրդավարական հասարակություններում:

Ազգային մակարդակով, վերջին տարիներին Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանը ուշադիր հետևում է իրավապաշտպանների առջև ծառացած խնդիրներին, և 2018 թվականից նա այս առումով գնահատում է առկա իրավիճակը խորհրդարանական զեկույցի անկախ գլխում:

Մարդու իրավունքների պաշտպանի կողմից իրականացված մոնիտորինգը պարզել է իրավապաշտպանների վրա հարձակումների մի շարք ցավալի միտումներ: Հատկապես մտահոգիչ է բարձրաստիճան քաղաքական պաշտոնյաների կողմից ժողովրդավարության զարգացման համար կարևոր հարցերի վրա աշխատող կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին վարկաբեկելու անընդունելի պրակտիկան,[2] որը, մի շարք դեպքերում, տեղի է ունեցել նաև ընթացիկ տարում:[3]

Բացի այդ, ինչպես նախկինում,[4]շարունակում են արդիական մնալ հնարավոր հանցագործությունները կանանց իրավապաշտպանների և ԼԳԲՏ + համայնքի անդամների նկատմամբ: Այս առումով կարևոր է ընդգծել ռադիկալ խմբավորումների կողմից «Թբիլիսիի պրայդի» գրասենյակի վրա հարձակման փաստերի առատությունը:[5]

Մարդու իրավունքների պաշտպանը գտնում է, որ, այսօրվա դրությամբ, ազգային մակարդակով ձեռնարկված՝ իրավապաշտպանների պաշտպանությունն ապահովելու միջոցառումները բավարար չեն։ Ցավոք, իրավապահ մարմինները համապատասխան նախազգուշական միջոցներ չեն ձեռնարկում ԼԳԲՏ + հանրության իրավապաշտպան կազմակերպությունների վրա հարձակումները կանխելու համար: Իրավիճակը բարդանում է նրանով, որ օրենսդրությունը չի հստակեցնում իրավապաշտպան հասկացությունը, ինչը մի շարք խնդիրներ է ստեղծում իրենց դեմ կատարված հանցագործությունների լիարժեք բացահայտման, համապատասխան վիճակագրության պատրաստման և, որպես հետեւանք, բացահայտված խնդիրների լուծման առումով:

Հաշվի առնելով իրավապաշտպանների պաշտպանության ոլորտում առկա խնդիրները՝ Մարդու իրավունքների պաշտպանը 2020 թվականին ներկայացրել է «Մարդու իրավունքների իրավապաշտպանների հարցերի շուրջ աշխատելու ուղեցույց» -ը, որը հանդիսանում է բացատրական-մեթոդաբանական փաստաթուղթ: Այնտեղ բացատրում է իրավապաշտպանների հայեցակարգի միջազգային չափանիշը, նրանց գործունեության էությունը և այդ առումով պետության վրա դրված պարտավորությունները, մարդու իրավունքների ազգային ինստիտուտների դերն ու գործառույթները, ինչպես նաև Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակի կողմից ձեռնարկված միջոցառումները՝ ուղղված իրավապաշտպանների համար անվտանգ և օժանդակ միջավայր ստեղծելու համար:

Հաշվի առնելով ստեղծված իրավիճակը՝ Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանը մեկ անգամ ևս կոչ է անում կառավարությանը արդյունավետ կանխարգելիչ և նախաձեռնող միջոցներ ձեռնարկել՝ իրավապաշտպաններին պաշտպանելու և նպաստելու նրանց սեփական իրավունքների լիարժեք իրացմանը:

---

[1] Լրացուցիչ տեղեկություններ հասանելի են կայքում՝ <https://bit.ly/37ymL78> [Վերջին անգամ դիտվել է՝ 04.12.2020]:

[2] Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանի 2018 թվականի զեկույցը՝ «Վրաստանում մարդու իրավունքների և ազատությունների իրավիճակի վերաբերյալ» Էջ. 165-168, Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանի 2019 թվականի զեկույցը՝ «Վրաստանում մարդու իրավունքների և ազատությունների իրավիճակի վերաբերյալ» էջ. 250-253 թվականներին:

[3] Տես հայտարարությունները կայքում՝ <https://bit.ly/2Y9xbG8>, <https://bit.ly/3190Lhc>, <https://bit.ly/316bmZX>, <https://bit.ly/3ggbsV6> [Վերջին դիտումը՝ 04.12.2020]:

[4] Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանի 2019 թվականի զեկույցը՝ «Վրաստանում մարդու իրավունքների և ազատությունների իրավիճակի վերաբերյալ» Էջ. 251-252,

[5] Տեղեկատվությունը հասանելի է կայքում՝ <https://bit.ly/36ENjEj>, <https://bit.ly/36FTvvQ>, <https://bit.ly/3okLceY>, <https://bit.ly/3omQ0Ap >, <https://bit.ly/3mH2F0P> [Վերջին անգամ դիտվել է՝ 04. 12. 2020]: