Մարդու իրավունքների պաշտպանի հայտարարությունը «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» Վրաստանի օրենքի վերաբերյալ
Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանը արձագանքում է 2020 թվականի հուլիսի 14-ին Վրաստանի «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» օրենքի ընդունմանը, ինչը կարևոր քայլ է ներքին օրենսդրությունը միջազգային չափանիշներին ներդաշնակեցնելու ուղղությամբ: Այնուամենայնիվ, Մարդու իրավունքների պաշտպանը մտահոգություն է հայտնում, որ չնայած հանձնարարականներին, օրենքի ընդունման ժամանակ հաշվի չեն առնվել մի շարք կարևոր խնդիրներ:
Օրենքը, հիմնվելով ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի սկզբունքների վրա, սահմանում է պետության պարտավորություններն ու պարտականությունները հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների և հիմնարար ազատությունների իրականացման առումով: Ընդունված փաստաթուղթը պարտավորեցնում է Վրաստանի կառավարությանը մշակել և հաստատել հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների վերաբերյալ միասնական ռազմավարություն և գործողությունների ծրագիր, ինչպես նաև ստեղծել մի մարմին, որը պատասխանատու է հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի իրականացման համար:
Մարդու իրավունքների պաշտպանը ողջունում է ողջամիտ տեղավորում տերմինի ներդրումը և ողջամիտ տեղավորման սկզբունքին համապատասխան հավասարություն ապահովելու պարտավորության առաջացումը: Դրական փոփոխություն է կատարվել առողջապահության կարգավորման հոդվածում, որն ուղղված է կանանց վերարտադրողական և սեռական առողջության և իրավունքների պաշտպանությանը, ինչպես նաև հաշմանդամություն ունեցող կանանց իրավունքները առանձնացվել են առանձին հոդվածով և նրանց պաշտպանության համար օրենքով լրացուցիչ երաշխիքներ են ստեղծվել:
Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանը բազմիցս կարծիքներ է ներկայացրել օրենքի նախագծի տարբեր խմբագրությունների վերաբերյալ՝ ինչպես Վրաստանի արդարադատության նախարարությունում, այնպես էլ Վրաստանի խորհրդարանում: Չնայած այն բանին, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանի մի շարք առաջարկություններ կիսված են, այնուամենայնիվ կան որոշ գնահատականներ, որոնց արտացոլումն օրենքում զգալիորեն բարելավելու է հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությունը:
Միևնույն ժամանակ, Վրաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպանը կիսում է հայտարարության ոգին հաշմանդամություն ունեցող անձանց և կազմակերպությունների կողմից օրինագծի վերանայման գործընթացի գնահատման վերաբերյալ և գտնում է, որ հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին օրենքի ընդունման գործընթացում հաշմանդամություն ունեցող անձանց և նրանց իրավապաշտպան կազմակերպությունների հավասար, լիարժեք և արդյունավետ ներգրավվածությունն ապահովելու ուղղությամբ ձեռնարկված ջանքերն անբավարար են:
Մարդու իրավունքների պաշտպանի խոսքով՝ դեռ խնդրահարույց են մնում հետևյալ խնդիրները.
- Օրենքի անցումային դրույթներով սահմանված ժամկետները բավականին երկար են և չեն տալիս ժամանակին և անհապաղ լուծում հաշմանդամություն ունեցող անձանց առջև ծառացած համակարգային խնդիրները: Ինչը հատկապես խնդրահարույց է հաշմանդամության գնահատման կենսահոգեբանական սոցիալական մոդելի ներդրման ուղղությամբ: Օրենքի համաձայն, գործողությունների ծրագիրը պետք է հաստատվի մինչ 2023 թվականի հունվարի 1-ը: Ինչը հետագայում ձգձգում է ամենախնդրահարույց խնդիրներից մեկի և այլ խնդիրների հետ հատվող հարցերի լուծումը
- Կրթություն տրամադրելու առումով, օրենքը չի նախատեսում պաշտոնական կրթությունը թողած հաշմանդամություն ունեցող անձանց (երեխաների) առջև ծառացած մարտահրավերները և դրանց լուծման պարտավորությունը, ինչպիսիք են գործակալությունների միջև համակարգումը, վիճակագրական տվյալների հավաքագրումը և դրանց համար մեխանիզմների ներդրումը և կրթական գործընթացում ներգրավումը:
- Հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության համար օրենքով նախատեսված երաշխիքներն անբավարար են: Մասնավորապես, օրենքը չի նախատեսում համայնքի վրա հիմնված ժամանակակից ծառայություններ ներմուծելու պարտավորություններ
- Մարդու իրավունքների պաշտպանն անհրաժեշտ է համարում հստակեցնել սոցիալական իրավունքները և հատուկ ուշադրություն դարձնել հաշմանդամություն ունեցող անձանց համարժեք բնակարան և սոցիալական փաթեթ տրամադրելու խնդիրներին:
- Օրենքով հստակ չեն կարգավորվում հաշմանդամություն ունեցող անձանց և նրանց խնդիրների վրա աշխատող կազմակերպությունների ներգրավվածության ասպեկտները
- Օրենքը դեռևս կարգավորումից դուրս է թողնում հաշմանդամություն ունեցող անձանց կողմից գույքի հավասար սեփականության և ժառանգության խնդիրները, սեփական ֆինանսական գործերը կառավարելը, բանկային վարկերը, հիփոթեքային վարկերը և այլ ֆինանսական վարկերը:
