Վրաստանում մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վերաբերյալ Ժողովրդական պաշտպանի 2024 թվականի զեկույցը ներկայացնում է Սահմանադրությամբ երաշխավորված մարդու իրավունքների պաշտպանության մարտահրավերներն ու առաջընթացը, ինչպես նաև ուշագրավ միտումներ, որոնք պահանջում են համապատասխան և ժամանակին արձագանք իշխանությունների կողմից։

Փաստաթղթի առաջին գլխում ընդգծվում է, որ Թամազ Գինտուրիի, Դավիթ Բաշարաուլիի, Գիգա Օթխոզորիայի, Արչիլ Տատունաշվիլիի և Իրակլի Կվարացխելիայի սպանություններին անմիջականորեն ներգրավված օկուպացիոն ռեժիմների ներկայացուցիչները մինչ օրս մնում են անպատիժ, ինչի համար պատասխանատու է Ռուսաստանի Դաշնությունը։ Օկուպացված տարածքների և օկուպացիոն գծին հարող բնակիչների իրավունքները, օկուպացիոն գծի երկայնքով ապօրինի կալանավորումները և ապօրինի ազատազրկման դեպքերը, տեղաշարժի սահմանափակումները, մայրենի լեզվով կրթությունը, առողջապահական և սոցիալական պաշտպանվածությունը, անօրինական, այսպես կոչված, սահմանային գործընթաց և սեփականության իրավունքի խախտման փաստեր. Խնդիրը վերաբերում է նաև հարկադիր վերաբնակեցման խնդիրներին։

2024 թվականին բողոքի ցույցերի ընթացքում բացահայտված մարդու իրավունքների խախտումները հատկապես ծանր ձև են ստացել։ Ի լրումն իրավապահների կողմից քաղաքացիների նկատմամբ ծեծի և բռնության, եղել են անհայտ անձանց կողմից քաղաքացիական ակտիվիստների, լրագրողների և հասարակական գործիչների նկատմամբ հետապնդումներ և բռնություններ, կազմակերպված հեռախոսային սպառնալիքներ և տարբեր ձևերով արտահայտված բռնի անհանդուրժողականություն։

2024 թվականի ապրիլի 15-ից մինչև 2025 թվականի մարտի 1-ը Ժողովրդական պաշտպանը և նրա ներկայացուցիչներն այցելել են բողոքի ցույցերի ժամանակ բերման ենթարկված և վիրավորված 624 անձի։ Նրանցից 360 անձ (57,7%) հայտնել է վատ վերաբերմունքի մասին:

Հատկանշական է, որ մինչ օրս ոչ մի իրավապահ պատասխանատվության չի ենթարկվել դաժան վերաբերմունքի համար։

Լրատվամիջոցների և խոսքի ազատության վիճակի վրա բացասաբար են ազդել սահմանափակող օրենսդրական փոփոխությունները, երկրում անապահով միջավայրը և տեղեկատվության հասանելիությունը կարգավորող հնացած օրենսդրությունը: Նաեւ՝ բացասական հռետորաբանություն բարձրաստիճան պաշտոնյաների կամ քաղաքական գործիչների կողմից։

Պետք է կատարելագործվեն անձնական կյանքի անձեռնմխելիության վերաբերյալ գաղտնի քննչական գործողություններ կատարելու կանոնները։

Աղքատությունը շարունակում է մնալ երկրի կարևորագույն մարտահրավերներից մեկը։ Մանկական աղքատության մասշտաբները հատկապես տագնապալի են։ «Սոցիալապես անապահով ընտանիքների միասնական շտեմարանում» հաշվառված մինչև 18 տարեկան երեխաների թիվը կազմում է 369 924, որից 270 712 երեխա ստանում է կենսապահովման նպաստ։

Աղքատությունը բացասաբար է անդրադառնում նաև տարեցների իրավունքների իրացման վրա։ Վրաստանում 65 և բարձր տարիքի բնակչության տեսակարար կշիռը ընդհանուր բնակչության մեջ վերջին մեկ տարում 15,6%-ից հասել է 16,2%-ի։ Թվաքանակի աճին զուգահեռ ավելանում է նաև սոցիալապես անապահով և աղքատության շեմից ցածր գտնվող տարեցների թիվը։ Ուշագրավ են նաև տարեցների նկատմամբ բռնության դեպքերի հայտնաբերման, գնահատման և արձագանքման միջոցառումների թերությունները։

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության ազգային մատչելիության ծրագիրը դեռ հաստատված չէ: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար տեղեկատվության և հաղորդակցության հասանելիության չափորոշիչ չկա: Մարտահրավերները ներառում են կրթության ապահովման, բռնության հայտնաբերման և կանխարգելման, արդարադատության մատչելիության, ինչպես նաև հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող մարդկանց վերականգնողական ծառայությունների բացակայությունն ու որակը:

Տարիներ շարունակ չլուծված խնդիր է մնացել լայնածավալ հոգեբուժական և հաշմանդամության հիմնարկների ապաինստիտուցիոնալացման գործընթացը։

Ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների լիարժեք քաղաքացիական ինտեգրմանը հասնելու համար ավելի մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել պետական ​​լեզվի և երկլեզու կրթության խնդիրներին, ինչպես նաև զբաղվածության և տարբեր ծառայությունների վերաբերյալ տեղեկատվության հասանելիությանը:

Քրեակատարողական հիմնարկներում լուրջ մարտահրավերներ են մնում ոչ ֆորմալ կառավարման մեթոդների գերբնակեցվածությունը և մեկուսացված դեպքերը, վատ վերաբերմունքի բացահայտումն ու փաստագրումը, բանտարկյալներին համապատասխան բժշկական օգնությունը և հաստատությունների ֆիզիկական միջավայրը: Բանտարկյալներին պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակելու մեխանիզմն անարդյունավետ է: Ցմահ դատապարտյալի՝ պայմանական վաղաժամկետ ազատման համար դատարան դիմելու ժամկետը մի քանի տարով կրճատելու մասին Ժողովրդական պաշտպանի առաջարկը մնում է անկատար։

Ներքին գործերի նախարարության համակարգում ձերբակալվածներից ոմանք շարունակում էին խոսել իրավապահների կողմից ավելորդ ուժի, ֆիզիկական ու հոգեբանական բռնության դեպքերի մասին։ Փաստաբանի ժամանակին հասանելիությունը և ընտանիքին տեղեկացնելը խնդրահարույց են: Ուսի տեսախցիկներ օգտագործելու, աուդիո և վիդեո ձայնագրություններ արտադրելու և ոստիկանության տարածքները տեսահսկման համակարգերով ամբողջությամբ հագեցնելու պարտադիր պահանջի բացակայությունը մնում է մարտահրավեր:

Հավասարության իրավունքի և խտրականության դեմ պայքարի ուղղությամբ նախընտրական շրջանում զգալիորեն աճել է քաղաքական հողի վրա խտրականության ռիսկը։ Ինչպես և նախորդ տարիներին, մարտահրավեր էին տարբեր խոցելի խմբերի իրավահավասարության պաշտպանության հարցերը։

Վերջին տարիներին երեխաներից դուրս մնալու աճող ցուցանիշը փոքր-ինչ նվազել է 2024 թվականին, սակայն վիճակագրությունը դեռ բարձր է։ Երեխաների չարաշահումը և մանկական ամուսնության վնասակար պրակտիկան վերացնելու համար անհրաժեշտ է մշակել երեխաներին բարենպաստ մոտեցումներ և արդյունավետ օրենսդրական կարգավորումներ։ Մարտահրավերը վերարտադրողական առողջության և ծառայությունների հասանելիության իրավունքի արդյունավետ իրականացումն է։

Ցավոք, դեռևս մարտահրավեր է մնում կանանց գենդերային դրդապատճառներով սպանությունների կանխարգելումը` ֆիմիցիդը, և նման դեպքերում արդարադատության և իրավապահ մարմինների գործառույթների արդյունավետ իրականացումը: 2024 թվականին բացահայտված 25 սպանություններից և 17 կանանց սպանության փորձերից դատախազությունը 16 դեպքով բացահայտել է իգական սեռի, իսկ 13-ում՝ ֆեմիցիդության փորձ։

Զեկույցում քննարկվում են մարդու իրավունքների պաշտպանությանը վերահսկող և պատասխանատու հաստատությունների արդյունավետ գործունեության համար անհրաժեշտ երաշխիքները: Կընդունվեն օրենսդրական և ինստիտուցիոնալ փոփոխություններ՝ արդար դատավարություն հաստատելու համար: Քննարկման հիմնական թեման է առողջության, աշխատանքի իրավունքի և արժանապատիվ աշխատավարձի իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված միջոցառումները, ինչպես նաև սեփականության իրավունքի իրացման հետ կապված թերությունները։ Նշվում է, որ չնայած որոշ աննշան բարելավումներին, երկրում անօթևանությունը կանխելու միասնական տեսլական չկա:

Զեկույցը լայնորեն վերլուծում է ներկա իրավիճակը հավատքի և կրոնի ազատության, մարդու իրավունքների կրթության և մշակութային ժառանգության պաշտպանության, ինչպես նաև ապաստան հայցողների և էկոմիգրանտների իրավունքների առումով:

Հաշվետու ժամանակահատվածում Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը ստացել է մարդու իրավունքների խախտումների վերաբերյալ 3780 դիմում։ Դրանցից 2390-ի դեպքում դիմումը ճանաչվել է ընդունելի, և Գրասենյակը սկսել է գործերի ըստ էության քննությունը: «Թեժ գիծ», որը գործում է 24 ժամ, ստացել է 14295 զանգ։

Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը 82 առաջարկություն և հանձնարարական է ներկայացրել պետական ​​մարմիններին՝ վերացնելու մարդու իրավունքների հայտնաբերված խախտումները: Պատրաստել է 16 հատուկ զեկույց, 1 այլընտրանքային զեկույց միջազգային մարմինների համար, 2 սահմանադրական բողոք, 11 Դատարանի ընկերոջ (amicus curiae) կարծիք և 4 հաղորդում Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեին։ Նա բազմաթիվ այցելություններ է կատարել տարբեր հաստատություններ։ Գործունեության մանրամասն ակնարկը կարող եք գտնել գործունեության հաշվետվության մեջ:

Վրաստանում մարդու իրավունքների և ազատությունների կարգավիճակի վերաբերյալ 2024 թվականի խորհրդարանական զեկույցն ամբողջությամբ կարելի է գտնել Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանի պաշտոնական կայքում։