Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանը հրապարակել է 2023 թվականին Վրաստանում մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակի վերաբերյալ տարեկան խորհրդարանական զեկույցը։ 386 էջանոց զեկույցը ներկայացնում է սահմանադրությամբ երաշխավորված մարդու իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ մարտահրավերներն ու առաջընթացը, ինչպես նաև վերանայվում է տրված հանձնարարականների կատարման վիճակը։

Զեկույցում հատուկ ուշադրություն է դարձվում օկուպացմանը և դրա հետ կապված խնդիրներին, հակամարտության գոտում բնակվող վրացի, օս և աբխազ բնակչության իրավական վիճակին: Օկուպացիոն ռեժիմի կողմից Թամազ Գինտուրիի սպանությանը և Դավիթ Բաշարաուլիի, Գիգա Օթխոզորիայի, Արչիլ Տատունաշվիլիի և Իրակլի Կվարացխելիայի սպանության անմիջական մասնակիցների անպատժելիությանը, որի պատասխանատվությունը կրում է Ռուսաստանի Դաշնությունը։

Շարունակվում է օկուպացված տարածքներում քաղաքացիների նկատմամբ ապօրինի կալանավորման և դաժան վերաբերմունքի պրակտիկան: Էթնիկ վրացի բնակչությանը մայրենի լեզվով կրթություն ստանալու հնարավորություն չի տրվում։ Պետության կողմից ավելի շատ ջանքեր են պահանջվում՝ պաշտպանելու օկուպացիայի հետևանքով սեփական երկրում տեղահանված բնակչության իրավունքները։

Ապօրինի ձերբակալությունները և օկուպացիոն գծում դաժան վերաբերմունքի դեպքերը, ապօրինի ազատազրկման դեպքերը, սեփականության իրավունքի խախտումները և գրեթե շարունակական ապօրինի «սահմանազտումը» շարունակում են լուրջ մարտահրավեր մնալ, ամենադժվարը օկուպացիոն գծում ապրող կանանց առողջության և անվտանգության պայմաններն են, կանանց նկատմամբ բռնությունը և ընտանեկան բռնությունը, հիմնական ծառայությունների մասին տեղեկատվության բացակայությունը:

Հաշվետու ժամանակահատվածում հատկապես տխուր էր Շովիում տեղի ունեցած ողբերգությունը, որի հետևանքով զոհվել է 32 մարդ։ Ժողովրդական պաշտպանի դիրքորոշմամբ՝ անհրաժեշտ է սույն գործով արդյունավետ քննություն իրականացնել, ինստիտուցիոնալ անկախության և անաչառության պաշտպանությամբ, մանրակրկիտ, գրագետ, ողջամիտ ժամկետում և մահացածների ընտանիքի անդամների ներգրավմամբ։ Հարկ է նշել, որ Ժողովրդական պաշտպանին բացառիկ հնարավորություն է տրվել ծանոթանալ Շովիի ողբերգության հետաքննչական նյութերին, ինչը թույլ կտա ապարատին խորապես ուսումնասիրել աղետի նախադրյալները և լուծարման գործընթացի իրավական վիճակը և արդյունավետորեն հետևել քննչական գործընթացին։ Շովիի և Գուրիայի դեպքերի համատեքստում զեկույցում խոսվում է անվտանգ միջավայրում ապրելու և մոտալուտ աղետի մասին նախազգուշացում ստանալու մարդու հիմնարար իրավունքի մասին։

Կյանքի իրավունքի խախտման տեսանկյունից 14-ամյա Այթաջ Շախմիրովայի դիտավորյալ սպանությունը կատարվել է սեռական հատկանիշներով։ Այթաջի սպանության փաստը մեկուսացված միջադեպ չէ և զոհերի կանխարգելման, ճնշելու, պաշտպանության և օգնության ոլորտում առկա բացերի արդյունք է։ Միջադեպը ևս մեկ անգամ հաստատում է գենդերային կարծրատիպերի վրա հիմնված ավանդույթների և վնասակար պրակտիկաների վերացման, ինչպես նաև կանանց նկատմամբ բռնությունից, անչափահասների նկատմամբ բռնությունից և մանկահասակ ամուսնություններից պաշտպանվելու ուղղությամբ տարվող աշխատանքների ուժեղացման անհրաժեշտությունը։

Երեխաների դպրոցից դուրս մնալը և երեխաների նկատմամբ բռնությունը վերացնելու համար կարևոր է բարձրացնել երեխաների իրավունքների և պաշտպանության մեխանիզմների վերաբերյալ հասարակության լայն շրջանակների իրազեկվածության մակարդակը:

Զեկույցում կարևոր տեղ է հատկացված քրեակատարողական և քաղաքացիական հոգեբուժական հիմնարկների, ինչպես նաև հոգեկան առողջություն ունեցող անձանց ապաստարանների և կացարանների մոնիտորինգի արդյունքներին։

Հոգեբուժական հաստատություններում էական բարելավում չի նկատվում, հիվանդները շարունակում են մնալ բռնության զոհ և անտեսված են նրանց իրավական պաշտպանության երաշխիքները: Շահառուների նկատմամբ կիրառվող մի շարք սահմանափակումներ կարող են լինել վատ վերաբերմունք: մարտահրավեր է հակափսիխոտիկ դեղամիջոցների օգտագործումը և կողմնակի ազդեցությունների կառավարումը. Մահացած հիվանդների միասնական վիճակագրության վարույթը.

Տարիների ընթացքում քրեակատարողական հիմնարկների գերբնակեցվածությունը, վատ վերաբերմունքի առանձին դեպքերը և ոչ ֆորմալ կառավարումը եղել են հիմնական մարտահրավեր:

Անհրաժեշտ է կատարելագործել բանտարկյալների պայմանական վաղաժամկետ ազատման գործող պրակտիկան և օրենսդրական դաշտը՝ միատեսակ, կանխատեսելի և հստակ հիմքեր ստեղծելու համար, թե ովքեր իրավունք ունեն օգտվել օրենսդրական արտոնություններից։

Պատժի վերանայման մեխանիզմի արդյունավետ գործունեությունը հատկապես կարևոր է ցմահ ազատազրկման դատապարտվածների համար։ Ողջունելի է, որ ելնելով պետության դրական հանձնառությունից՝ ցմահ դատապարտյալներին հնարավորություն է տրվել պատշաճ ծրագրի, գնահատման և համապատասխան պայմանների վերապահման միջոցով, վերականգնվել, պատժաչափը նվազեցնել, որոշ դեպքերում՝ ազատ արձակվել։ Սակայն, ցավոք, ծրագիրը կոնկրետ արդյունքներ չի տալիս, և բանտարկյալների մեծ մասին, ծրագիրը անցնելուց հետո (չնայած դրական առաջարկություններին) դատարանը մերժել է պատժի կրճատման կամ պայմանական վաղաժամկետ ազատման միջնորդությունը։ Ժողովրդական պաշտպանը գտնում է, որ նման մոտեցումն ամբողջությամբ ոչնչացնում է այս մարդկանց մոտ ցանկացած մոտիվացիա։

Ինչ վերաբերում է արդար դատաքննության իրավունքին, նախևառաջ, հատկանշական է, որ չնայած արդարադատության համակարգի բարեփոխման բազմաթիվ փորձերին, Վրաստանի դատական ​​համակարգում, ինչպես օրենսդրական, այնպես էլ ինստիտուցիոնալ մակարդակներում, դեռևս կան բացեր, որոնց վերացումը Եվրամիությանն անդամակցելու ճանապարհին Վրաստանի համար անհրաժեշտ պայման է:

2023 թվականին ոչ պակաս արդիական էր հավաքների ազատության հարցը։ Արմատական ​​խմբավորումների հավաքների ֆոնին ակնհայտորեն ի հայտ են եկել խաղաղ հավաքների իրավունքի մարտահրավերները, հավաքների ձևն ու բովանդակությունը սահմանափակող օրենսդրական նախաձեռնությունները, հավաքը ցրելու անհամաչափ, իսկ որոշ դեպքերում՝ ոչ լեգիտիմ միջոցները։ Դեռևս կիրառվում էր հավաքի մասնակիցների վարչական կալանքի պրակտիկան։

Մարտահրավերը խոսքի և լրատվամիջոցների ազատության և լրագրողների գործունեության համար համապատասխան անվտանգ միջավայրի առկայության խնդիրներն են։ Միաժամանակ լրագրողների գործունեությանը խոչընդոտում է տեղեկատվության հասանելիությունը կարգավորող հնացած օրենսդրությունը, որը չի ապահովում իրավունքի արդյունավետ պաշտպանության հնարավորությունը։

2024 թվականին առաջին անգամ երկրում խորհրդարանական ընտրություններ կանցկացվեն լրիվ համամասնական ընտրակարգով։ Բացի այդ, քվեարկության գործընթացում մեծ մասշտաբով կներդրվեն էլեկտրոնային տեխնոլոգիաներ։ Առաջիկա խորհրդարանական ընտրությունների ազատ, արդար և խաղաղ միջավայրում անցկացնելը առանձնահատուկ նշանակություն ունի երկրի ժողովրդավարական զարգացման և եվրաինտեգրման համար։ Ժողովրդական պաշտպանը հուսով է, որ, ի տարբերություն նախորդ տխուր փորձերի, թե՛ նախընտրական շրջանը, թե՛ քվեարկության օրը կանցնեն առանց մարդու իրավունքների ոտնահարման, և ընտրական գործընթացները կունենան հանրային բարձր վստահություն։

Մարտահրավեր է մնում սոցիալական բնակարանների ոչ պատշաճ միջավայրը, անօթևանների համար սոցիալական բնակարանների կազմակերպման նվազագույն չափորոշիչների բացակայությունը: Բնակարանային ֆոնդի կամ սոցիալական բնակարանների բացակայություն երկարաժամկետ կացարանի նպատակներով և գերբնակեցվածություն: Հատկապես ուշագրավ են Օզուրգեթիի Քութայիսիի, Գորիի, Թբիլիսիի (Օրխևի) սոցիալական բնակավայրերում եղած պայմանները։

Ինչ վերաբերում է հավասարության իրավունքի և խտրականության դեմ պայքարի ուղղությամբ երկրում առկա մարտահրավերներին, ապա հատկանշական է, որ արդյունավետ քայլեր չեն ձեռնարկվել ո՛չ քաղաքականության փաստաթղթերի, ո՛չ օրենսդրական կարգավորման առումով։

Ժողովրդական պաշտպանի զեկույցը մանրամասն տեղեկատվություն է պարունակում հասարակության բոլոր խմբերի իրավական կարգավիճակի մասին, այդ թվում՝ կրոնական, էթիկական, ԼԳԲՏԻՔ+, հաշմանդամություն ունեցող անձանց, տարեցների, անչափահասների, հարկադիր վերաբնակների, փախստականների և այլոց:

Հաշվետու ժամանակահատվածում Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակ է ներկայացվել մարդու իրավունքների խախտման փաստերի վերաբերյալ 4849 դիմում: Թեժ գծով գրանցվել է 17567 զանգ։ Մշտադիտարկվել են տասնյակ փակ հաստատություններ, տեղի են ունեցել ուսուցողական-տեղեկատվական հանդիպումներ մարզերի բնակչության, ինքնակառավարման մարմինների ներկայացուցիչների, թեմատիկ խմբերի հետ։

Զեկույցում հայտնաբերված իրավունքների խախտումները վերացնելու համար համապատասխան գերատեսչություններին ուղարկվել է 79 հանձնարարական/առաջարկ: Միջազգային մարմիններին ներկայացնելու համար պատրաստվել է 10 հատուկ և 3 այլընտրանքային զեկույց, 3 սահմանադրական հայց, 23 դատարանի ընկերոջ եզրակացություն, 3 հաղորդում Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի համար։