Gürcüstanın Xalq Müdafiəçisi 2023-cü ildə Gürcüstanda insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi vəziyyəti haqqında parlamentin illik hesabatını dərc edib. 386 səhifəlik hesabatda konstitusiya ilə təmin edilmiş insan hüquqlarının müdafiəsi istiqamətində qarşıya çıxan problemlər və irəliləyişlər təqdim olunur, həmçinin verilən tövsiyələrin icra vəziyyəti nəzərdən keçirilir.

Hesabatda işğala və bununla bağlı problemlərə - münaqişə zonasında yaşayan gürcü, osetin və abxaz əhalinin hüquqi vəziyyətinə xüsusi diqqət yetirilir; Tamaz Ginturun işğalçı rejim tərəfindən öldürülməsi və Rusiya Federasiyasının məsuliyyət daşıdığı Davit Başarui, Qiqa Oçtozoriya, Arçil Tatunaşvili və İrakli Kvaratsxeliyanın qətlinin birbaşa iştirakçılarının cəzasız qalması.

İşğal olunmuş ərazilərdə vətəndaşların qanunsuz saxlanılması və onlara qarşı kobud rəftar təcrübəsi davam edir. Etnik gürcü əhalisinə öz ana dilində təhsil almaq imkanı verilmir. İşğal nəticəsində öz ölkəsində didərgin düşmüş əhalinin hüquqlarını qorumaq üçün dövlətin daha çox səy göstərməsinə ehtiyac var.

İşğal xəttində qanunsuz həbslər və kobud rəftar halları, qanunsuz həbslər, mülkiyyət hüquqlarının pozulması və demək olar ki, davamlı olaraq qeyri-qanuni “sərhədləşmə” ciddi problem olaraq qalır.Ən çətini işğal xətti boyunca yaşayan qadınların sağlamlıq və təhlükəsizlik şəraitidir, qadınlara qarşı zorakılıq və ailə daxili zorakılığı; Əsas xidmətlər haqqında məlumatın olmamasıdır.

Hesabat dövründə 32 nəfərin həlak olduğu Şövsidə baş verən faciə xüsusilə acınacaqlı olub. Xalq müdafiəçisinin mövqeyinə görə, bu işdə institusional müstəqilliyin və qərəzsizliyin qorunması ilə, vasvasılıqla, səriştəli, ağlabatan müddətdə və mərhumun ailə üzvlərinin iştirakı ilə səmərəli istintaq aparılması zəruridir. Qeyd etmək lazımdır ki, Xalq müdafiəçisinə müstəsna olaraq Şovi faciəsinin istintaq materialları ilə tanış olmaq imkanı verilmişdir ki, bu da aparata fəlakətin ilkin şərtlərini və ləğvetmə prosesində hüquqi vəziyyəti dərindən öyrənməyə və istintaq prosesini səmərəli müşahidə etməyə imkan verəcəkdir. Şovi və Quriyanın işi kontekstində hesabatda təhlükəsiz mühitdə yaşamaq və yaxınlaşan fəlakət barədə əvvəlcədən xəbərdarlıq almaq kimi fundamental insan hüququndan bəhs edilir.

Yaşamaq hüququnun pozulması baxımından 14 yaşlı Aytac Şahmirovanın qəsdən öldürülməsi cinsiyyət zəminində törədilib. Aytacın qətli faktı tək bir hadisə deyil və qurbanların qarşısının alınması, aradan qaldırılması, müdafiəsi və yardımı sahəsində mövcud boşluqların nəticəsidir. Baş verən hadisə gender stereotiplərinə əsaslanan adət-ənənələrin və zərərli təcrübələrin aradan qaldırılması, o cümlədən qadınlara qarşı zorakılıqdan, yetkinlik yaşına çatmayanlara qarşı zorakılıqdan və uşaq nikahından müdafiə istiqamətində işlərin gücləndirilməsinin zəruriliyini bir daha təsdiqləyir.

Uşaqların məktəbdən yayınma hallarının və uşaqlara qarşı zorakılığın aradan qaldırılması üçün uşaqların özlərinin və geniş ictimaiyyətin uşaq hüquqları və müdafiə mexanizmləri haqqında məlumatlılıq səviyyəsinin yüksəldilməsi vacibdir.

Hesabatda penitensiar və mülki psixiatriya müəssisələrinin, habelə psixi sağlamlığı olan insanlar üçün sığınacaq və iqamətgahların monitorinqinin nəticələrinə mühüm yer ayrılıb.

Psixiatriya müəssisələrində ciddi irəliləyiş müşahidə olunmur, xəstələr zorakılığın qurbanı olmaqda davam edir və onların hüquqi müdafiəsi təminatlarına laqeyd yanaşılır; Benefisiarlara qoyulan bir sıra məhdudiyyətlər pis rəftara səbəb ola bilər. Problem antipsikotik dərmanların istifadəsi və yan təsirlərin idarə edilməsidir; Ölən xəstələrin vahid statistikasının hazırlanması.

Bu illər ərzində penitensiar müəssisələrdə sıxlıq, pis rəftarın təcrid olunmuş halları və qeyri-rəsmi idarəetmə əsas problem olmuşdur.

Qanunvericilik güzəştindən kimin faydalana biləcəyi ilə bağlı vahid, proqnozlaşdırıla bilən və aydın əsas yaratmaq üçün məhbusların vaxtından əvvəl şərti azad edilməsi üçün mövcud təcrübəni və qanunvericilik bazasını təkmilləşdirmək lazımdır.

Ömürlük azadlıqdan məhrum edilmiş məhkumlar üçün hökmə yenidən baxılması mexanizminin səmərəli işləməsi xüsusilə vacibdir. Təqdirəlayiq haldır ki, dövlətin müsbət öhdəliyi əsasında ömürlük məhbusların müvafiq proqramdan keçməsi, qiymətləndirilməsi və müvafiq şəraitin saxlanması, islah edilməsi, cəzanın yüngülləşdirilməsi, bəzi hallarda isə azadlığa buraxılması imkanları yaradılıb. Lakin təəssüflər olsun ki, proqram konkret nəticə vermir və proqramdan keçdikdən sonra məhbusların əksəriyyəti (müsbət tövsiyələrə baxmayaraq) cəzanın azaldılması və ya şərti azadlığa buraxılması tələbini rədd edib. Xalq Müdafiəçisi hesab edir ki, bu cür yanaşma bu insanlarda hər hansı motivasiyanı tamamilə məhv edir.

Ədalətli məhkəmə araşdırması hüququna gəlincə, ilk növbədə, ədliyyə sistemində islahatların aparılmasına edilən çoxsaylı cəhdlərə baxmayaraq, Gürcüstanın məhkəmə sistemində istər qanunvericilik, istərsə də institusional səviyyədə hələ də boşluqların qalması əlamətdardır, hansıların aradan qaldırılması ki, Gürcüstan üçün Aİ-yə üzvlük yolunda zəruri şərtdir.

2023-cü ildə sərbəst toplaşmaq azadlığı məsələsi də az aktual deyildi. Radikal qrupların toplantıları, dinc toplaşmaq hüququna çağırışlar, toplantının forma və məzmununu məhdudlaşdıran qanunvericilik təşəbbüsləri, qeyri-proporsional, bəzi hallarda isə qeyri-legitim tədbirlər fonunda toplantının dağıdılması açıq şəkildə ortaya çıxıb. Toplantı iştirakçılarının inzibati həbs praktikasından hələ də istifadə olunurdu.

Çətinlik ifadə və media azadlığı və jurnalistlərin fəaliyyəti üçün müvafiq təhlükəsiz mühitin mövcudluğu məsələləridir. Eyni zamanda, jurnalistlərin fəaliyyətinə informasiya əldə etmək imkanını tənzimləyən köhnəlmiş qanunvericilik mane olur ki, bu da hüquqların səmərəli müdafiəsi imkanlarını təmin etmir.

2024-cü ildə ölkədə ilk dəfə olaraq tam proporsional sistemlə parlament seçkiləri keçiriləcək. Bundan əlavə, səsvermə prosesində elektron texnologiyalar geniş miqyasda tətbiq olunacaq. Qarşıdan gələn parlament seçkilərinin azad, ədalətli və dinc şəraitdə keçirilməsi ölkənin demokratik inkişafı və Avropaya inteqrasiyası baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xalq Müdafiəçisi ümid edir ki, keçmiş acınacaqlı təcrübələrdən fərqli olaraq, həm seçkiqabağı dövr, həm də səsvermə günü insan haqları pozulmadan keçəcək və seçki prosesləri yüksək ictimai etimad qazanacaq.

Problem sosial mənzillərdə qeyri-münasib mühit, evsizlər üçün sosial mənzillərin təşkili üçün minimum standartların olmaması olaraq qalır. Uzunmüddətli yaşayış məqsədləri üçün mənzil fondunun və ya sosial mənzillərin olmaması və həddindən artıq sıxlıq. Ozurqetinin Kutaisi, Qori, Tbilisi (Orxevi) iqamətgahlarındakı şərait xüsusilə diqqətəlayiqdir.

Bərabərlik hüququ və ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə istiqamətində ölkədəki çağırışlara gəlincə, nə siyasi sənədlər, nə də qanunvericilik tənzimləməsi baxımından təsirli addımların atılmaması əlamətdardır.

Xalq Müdafiəçisinin hesabatında cəmiyyətin bütün qruplarının, o cümlədən dini, etik, LGBTİQ+, məhdud imkanları olan şəxslər, qocalar, yetkinlik yaşına çatmayanlar, məcburi köçkünlər, qaçqınlar və digər şəxslərin hüquqi statusu barədə ətraflı məlumatlar yer alıb.

Hesabat dövründə insan hüquqlarının pozulması faktları ilə bağlı Xalq Müdafiəçi Aparatına 4849 ərizə təqdim edilib; Qaynar xəttə 17567 müraciət qeydə alınıb. Onlarla bağlı müəssisələrdə monitorinqlər aparılıb, rayon əhalisi, özünüidarəetmə orqanlarının nümayəndələri və tematik qruplarla məlumatlandırıcı-maarifləndirici görüşlər keçirilib.

Hesabatda müəyyən edilmiş hüquq pozuntularının aradan qaldırılması üçün aidiyyəti qurumlara 79 tövsiyə/təklif göndərilib; Beynəlxalq qurumlara təqdim edilmək üçün 10 xüsusi məruzə və 3 alternativ məruzə, 3 konstitusiya iddiası, 23 məhkəmə dostu rəy, Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinə 3 müraciət hazırlanıb.