Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակն արձագանքում է «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության մասին» Վրաստանի օրենքի նախագծին և գտնում, որ առաջարկվող նախագիծը չի համապատասխանում մարդու իրավունքների միջազգային և ներպետական ​​ազգային պաշտպանության չափանիշներին և անհամատեղելի է ժամանակակից ժողովրդավարական պետության հիմնական սկզբունքներին։

Նշված օրինագիծը թափանցիկություն ապահովելու նպատակով նախատեսում է ոչ ձեռնարկատիրական (ոչ առևտրային) իրավաբանական անձանց և լրատվամիջոցների գրանցումը որպես «օտարերկրյա ազդեցության գործակալներ», որոնց եկամուտները ստացվում են արտերկրից։ Նման իրավաբանական անձինք ենթարկվելու են ֆինանսական հաշվետվությունների պարտավորությունների, որոնք ներառում են, ի թիվս այլոց, տեղեկատվություն տրամադրել նախորդ օրացուցային տարվա ընթացքում ծախսված ցանկացած գումարի չափի և նպատակի մասին: Այն նաև ցույց է տալիս այս տվյալների բացահայտումը: Նախագծի համաձայն՝ «օտարերկրյա ազդեցության գործակալին» բացահայտելու համար Վրաստանի արդարադատության նախարարությունը հնարավորություն կունենա իրականացնել մշտադիտարկում, որի շրջանակներում նրան կտրամադրվի բոլոր անհրաժեշտ տեղեկությունները մշակելու լիազորություն, ներառյալ անձնական տվյալները: Նախագիծը նախարարությանը տալիս է նաև տուգանքներ կիրառելու և կազմակերպությունների հարկադիր գրանցման իրավասություն։ Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը նշում է, որ Վրաստանի Սահմանադրությամբ երաշխավորված միավորումների և արտահայտվելու ազատությունը անհրաժեշտ նախապայման է ժողովրդավարական հասարակության գոյության համար, որը հնարավորություն է տալիս հասարակական և լրատվական կազմակերպություններին համատեղ նպաստել ժողովրդավարությանը, օրենքի գերակայությանը և մարդու իրավունքների իրացմանը։ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների պաշտպանների հռչակագիրը նման միավորումներին իրավունք է տալիս փնտրել, ստանալ և օգտագործել ռեսուրսներ (ներառյալ օտարերկրյա աղբյուրներից ստացվող ֆինանսավորումը) իրենց գործունեությունը^[1] իրականացնելու համար: Միաժամանակ, պետությունները պարտավոր են ստեղծել աջակցող միջավայր, որտեղ մարդու իրավունքների պաշտպանները հնարավորություն կունենան^[2] գործել առանց խոչընդոտների։

Միավորումների և արտահայտվելու ազատության, ինչպես նաև անձնական կյանքի գաղտնիության իրավունքի առնչությամբ, Ռուսաստանի Դաշնության և Հունգարիայի օրենսդրություններում նմանատիպ կարգավորումը բացասաբար է գնահատվել՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի, Եվրոպական միության արդարադատության դատարանի, ԵԱՀԿ-ի Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի (OSCE/ODIHR), Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատարի, Վենետիկի հանձնաժողովի և ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցողի կողմից։

Մասնավորապես, ԵԱՀԿ/Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի գնահատմամբ՝ մարդու իրավունքների պաշտպանները հաճախ դառնում են խարանման և վարկաբեկման քարոզարշավների հասցեատերեր, ինչը, ի թիվս այլ բաների, կարող է արտահայտվել^[3] իրավական կարգավորումների ընդունմամբ՝ դրանք հռչակելու համար` «օտարերկրյա գործակալներ» համապատասխան երկրներում։ Միջազգային կազմակերպությունների կարծիքով՝ կազմակերպությունների կարգավիճակի այս կերպ սահմանումը անվստահության, վախի և թշնամանքի մթնոլորտ^[4] է ստեղծում նրանց նկատմամբ։ Ըստ Վենետիկի հանձնաժողովի՝ նշված տերմինը հետ է բերում կոմունիստական ​​ժամանակաշրջանում օգտագործված հռետորաբանությունը, խարանում քաղաքացիական հասարակությանը, վնասում է նրանց հեղինակությանը և լրջորեն խոչընդոտում նրանց գործունեությանը։^[5] Եվրախորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատարի խոսքով՝ հաշվի առնելով պատմական համատեքստը՝ «օտարերկրյա գործակալը» կարող է կապված լինել «օտարերկրյա լրտեսի» և «դավաճանի» հետ, ինչը կբարդացնի հասարակության և հատկապես պետական ​​պաշտոնյաների համագործակցությունը^[6] նման անձանց հետ, և որպես հետևանք, նրանց ներգրավվածությունը քաղաքական կյանքում։ Ըստ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ այս տերմինի օգտագործումը չարդարացված միջամտություն է միավորումների ազատությանը, այնքանով, որքանով տպավորություն է ստեղծվում, որ համապատասխան կազմակերպությունները գտնվում են օտարերկրյա վերահսկողության տակ։^[7] Հարկ է նաև նշել, որ Վենետիկի հանձնաժողովի գնահատմամբ՝ առանց նրանց համաձայնության կազմակերպությունների որպես գործակալ գրանցելը նույնպես անհամաչափ միջամտություն է միավորումների և արտահայտվելու ազատությանը, և այդ հնարավորությունը չպետք է հաստատվի^[8] օրենքով։

Հաշվի առնելով Վրաստանի Սահմանադրության 78-րդ հոդվածը՝ ուշագրավ է հատկապես Եվրամիության Արդարադատության դատարանի^[9] որոշումը, որով Հունգարիայի նման իրավական կարգավորումը անհամատեղելի է համարել Եվրամիության հիմնարար սկզբունքներին և իրավունքին։

Հատուկ ուշադրություն պետք է դարձնել այն հանգամանքին, որ ներկայացված օրինագիծը հիմք է ստեղծում «օտարերկրյա ազդեցության գործակալ» համարվող և նրանց հետ տարբեր հարաբերություններում գտնվող անձանց վերաբերյալ մեծ քանակությամբ անձնական տվյալների հավաքագրման և հրապարակման համար։ Ի լրումն կազմակերպություններին անհիմն կազմակերպչական բեռ դնելուց և նրանց հիմնական գործունեությունը շեղելուց, ^[10] այն կարող է խախտել գաղտնիության իրավունքը^[11]՝ ստեղծելով ցանկացած անձի անձնական տվյալների մշակման և բացահայտման հնարավորություն, ով գտնվում է աշխատանքի կամ ծառայության ցանկացած ձևի պայմանագրով, և ունի հարաբերություններ այս կազմակերպությունների հետ։

Հարկ է նշել, որ արհմիությունների գործունեության թափանցիկության ապահովումը կարևոր օրինական նպատակ է, և այդ նպատակին հասնելու համար համապատասխան օրենսդրական կարգավորումը^[12], ինչպես նաև օտարերկրյա օգնության վերաբերյալ տեղեկատվության հավաքագրման, վերլուծության և զեկուցման գործիքը (eAIMS) ^[13] չի հանդիսանում։ Այնուամենայնիվ, որպեսզի առաջարկվող նոր օրենքը խոչընդոտի իրավունքներին արդարացված համարելու համար, այն պետք է անհրաժեշտ լինի՝ ելնելով «հրատապ հանրային կարիքի» առկայությունից, և միևնույն ժամանակ, սահմանափակող միջոցներն ու ուղեկցող ընթացակարգերը չպետք է լինեն անհամաչափ, ինչը, Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակի գնահատմամբ, ներկայացված օրենքի նախագիծը չի կարող բավարարել։

Հաշվի առնելով վերը նշվածը, ներկայացված օրենքի նախագծի ընդունումը համահունչ չի լինելու մարդու իրավունքների պաշտպանության չափանիշներին։

---

[1] ՄԱԿ-ի հռչակագիրը իրավապաշտպանների մասին, հոդված 13:

[2] ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհուրդ, Մարդու իրավունքների պաշտպանների պաշտպանության մասին բանաձև, 12 ապրիլի 2013,A/HRC/RES/22/6, Գլ. 2:

[3] ԵԱՀԿ-ի Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի (OSCE/ODIHR) 2014 թվականի ձեռնարկը իրավապաշտպանների պաշտպանության մասին, Գլ. 120 և Գլ. 214, Հասանելի է կայք էջում < bit.ly/3k9b94y > [16.02.2023]:

[4] ԵԱՀԿ-ի Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի և Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքը ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին Ղրղզստանի Հանրապետության օրենքի կապակցությամբ, CDL-AD(2013)030, 16 հոկտեմբեր 2013, Գլ. 47, հասանելի է կայք էջում < bit.ly/3S1UvQU > [16.02.2023]:

[5] Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքը օտարերկրյա գործակալների կապակցությամբ Ռուսաստանի Դաշնության օրենքի վերաբերյալ, CDL-AD(2014)025, 17 հունիս 2014, Գլ. 132, հասանելի է կայք էջում < bit.ly/3K8mahi > [16.02.2023]:

[6] Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատարի կարծիքը Ռուսաստանի Դաշնության օրենքի վերաբերյալ, CommDH(2013)15, 15 հուլիս 2013, Գլ. 57, հասանելի է կայք էջում < bit.ly/3K6LDYu > [16.02.2023]:

[7] Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի 2022 թվականի հունիսի 14-ի որոշումը՝ Ecodefence and Others v. Russia գործով, Գլ. 136:

[8] Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքը օտարերկրյա գործակալների կապակցությամբ Ռուսաստանի Դաշնության օրենքի վերաբերյալ , CDL-AD(2014) 025, 17 հունիս 2014, Գլ. 63 և Գլ. 134:

[9] Եվրամիության Արդարադատության դատարանի 2020 թվականի հունիսի 18-ի որոշումը European Commission v Hungary գործով:

[10] Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի 2022 թվականի հունիսի 14-ի որոշումը Ecodefence and Others v. Russia գործով, Գլ. 159:

[11] Եվրամիության Արդարադատության դատարանի 2020 թվականի հունիսի 18-ի որոշումը European Commission v Hungary գործով, Գլ. 120-134:

[12] Վրաստանի հարկային օրենսգրքի 32-րդ հոդված <https://matsne.gov.ge/document/view/1043717?publication=194>

[13] Վրաստանի ֆինանսների նախարարության, Եվրոպական և Եվրաատլանտյան կառույցներում ինտեգրման հարցերով Վրաստանի պետնախարարի գրասենյակի և Վրաստանի կառավարության աշխատակազմի կողմից համատեղ ստեղծած eAIMS (e-Aid Information Management System) համակարգը - արտաքին օգնության մասին տեղեկատվության հավաքագրման, վերլուծության և հաշվետվության գործիք, որի նպատակն է թափանցիկ դարձնել Վրաստանի համար հատկացված արտաքին օգնության հոսքերը, հաշվետվողականությունը և արդյունավետության բարելավումը. <https://eaims.ge/>