Gürcüstanın Xalq Müdafiəçisi Aparatı Gürcüstanın “Xarici təsirin şəffaflığı haqqında” qanun layihəsinə səslənir və hesab edir ki, təklif olunan layihə insan hüquqlarının beynəlxalq və daxili müdafiəsi standartlarına uyğun deyil və müasir demokratik dövlətin əsas prinsipləri ilə bir araya sığmır.

Sözügedən qanun layihəsində şəffaflığın təmin edilməsi məqsədilə gəlirləri xaricdən əldə edilən sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmayan (qeyri-kommersiya) hüquqi şəxslərin və kütləvi informasiya vasitələrinin “xarici təsir agenti” kimi qeydiyyata alınması nəzərdə tutulur. Belə hüquqi şəxslər maliyyə hesabatı üzrə öhdəliklərə tabe olacaqlar, o cümlədən, keçmiş təqvim ili ərzində xərclənmiş pul vəsaitlərinin məbləği və təyinatı barədə məlumatların təqdim edilməsi. Bu da bu məlumatların açıqlanmasını göstərir. Layihəyə əsasən, “xarici təsir agenti”ni müəyyən etmək üçün Gürcüstanın Ədliyyə Nazirliyi monitorinq həyata keçirmək imkanı əldə edəcək, onun çərçivəsində ona bütün lazımi məlumatları emal etmək səlahiyyəti veriləcək, şəxsi məlumatlar daxil olmaqla. Layihə həmçinin Nazirliyə cərimələr tətbiq etmək və təşkilatları məcburi qeydiyyata almaq səlahiyyəti verir. Gürcüstanın Xalq Müdafiəçisi Aparatı qeyd edir ki, Gürcüstan Konstitusiyası ilə təmin edilən birləşmək və ifadə azadlığı demokratik cəmiyyətin mövcudluğu üçün zəruri ilkin şərtdir, qeyri-hökumət və media təşkilatları demokratiyanın, qanunun aliliyinin və insan hüquqlarının həyata keçirilməsinin təşviqinə kollektiv şəkildə töhfə vermək imkanı verir. BMT-nin İnsan Hüquqları Müdafiəçiləri haqqında Bəyannaməsi belə birliklərə öz fəaliyyətlərini həyata keçirmək üçün resurslar (o cümlədən xarici mənbələrdən maliyyələşmə) axtarmaq, almaq və istifadə etmək hüququ verir.[1] Eyni zamanda, dövlətlər insan haqları müdafiəçilərinin maneəsiz fəaliyyət göstərmələri üçün əlverişli mühit yaratmağa borcludurlar.[2]

Birləşmə və ifadə azadlığı, eləcə də şəxsi toxunulmazlıq hüququ ilə bağlı Rusiya Federasiyasının və Macarıstanın qanunvericiliyində Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi, Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsi, ATƏT tərəfindən əks olunmuş oxşar tənzimləmə /DTİHB-nin Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu , (ATƏT/DTİHB), Avropa Şurasının İnsan Hüquqları üzrə Komissarı, Venesiya Komissiyası və BMT-nin Xüsusi Məruzəçisi , bunu mənfi qiymətləndirib.

Xüsusilə, ATƏT/Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun qiymətləndirməsinə görə, hüquq müdafiəçiləri tez-tez damğalama və nüfuzdan salma kampaniyalarının ünvanına çevrilirlər ki, bu da başqa şeylərlə yanaşı, müvafiq ölkələrdə onları “xarici agent” kimi elan etmək, bunu hüquqi tənzimləmələrin qəbulu ilə ifadə etmək olar.[3] Beynəlxalq təşkilatların fikrincə, təşkilatların statusunun bu cür müəyyən edilməsi onlara qarşı inamsızlıq, qorxu və düşmənçilik mühiti yaradır.[4] Venesiya Komissiyasının fikrincə, sözügedən termin kommunist dövründə işlədilən ritorikanı geri qaytarır, vətəndaş cəmiyyətinə damğa vurur, onların reputasiyasına xələl gətirir və fəaliyyətlərinə ciddi mane olur.[5] Avropa Şurasının İnsan Hüquqları üzrə Komissarının fikrincə, tarixi kontekst nəzərə alınmaqla, “xarici agent”i “xarici casus” və “satqın”la əlaqələndirmək olar ki, bu da belə şəxslərlə rəftar etməyi çətinləşdirəcək. Cəmiyyətdə və xüsusilə dövlət məmurlarının əməkdaşlığı [6] və nəticədə onların siyasi həyata cəlb edilməsi. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin fikrincə, bu termindən istifadə birləşmək azadlığına əsassız müdaxilədir, belə ki, müvafiq təşkilatların xarici nəzarət altında olması təəssüratı yaradır.[7] Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Venesiya Komissiyasının qiymətləndirməsinə görə, təşkilatların onların razılığı olmadan agent kimi qeydiyyata alınması da birləşmək və ifadə azadlığına qeyri-mütənasib müdaxilədir və bu imkan qanunla müəyyən edilməməlidir.[8]

Gürcüstan Konstitusiyasının 78-ci maddəsini nəzərə alaraq, Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsinin[9] Macarıstana bənzər hüquqi tənzimləməni Avropa İttifaqının fundamental prinsipləri və hüququ ilə uyğun gəlməyən qərarı xüsusilə diqqətəlayiqdir.

Təqdim olunan qanun layihəsinin “xarici təsir agentləri” hesab edilən və onlarla müxtəlif münasibətlərdə olan şəxslər haqqında külli miqdarda fərdi məlumatların toplanması və dərc edilməsinə zəmin yaratmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Yuxarıda göstərilənlərin təşkilatların özlərinə əsassız təşkilati yük qoyması və onları əsas fəaliyyətlərindən kənarlaşdıra bilməsi ilə yanaşı,[10] O, bu təşkilatlarla hər hansı formada, o cümlədən əmək və ya xidmət müqaviləsi münasibətlərində olan hər hansı bir şəxsin şəxsi məlumatlarının emalı və açıqlanması imkanını yaratmaqla məxfilik hüququnu poza bilər. O, bu təşkilatlarla hər hansı formada, o cümlədən əmək və ya xidmət müqaviləsi münasibətlərində olan hər hansı bir şəxsin şəxsi məlumatlarının emalı və açıqlanması imkanını yaratmaqla məxfilik hüququnu [11] poza bilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətinin şəffaflığının təmin edilməsi mühüm qanuni məqsəddir və bu məqsədə çatmaq üçün müvafiq hüquqi tənzimləmə[12] , habelə xarici yardım haqqında məlumatların toplanması, təhlili və hesabatı (eAIMS) aləti olmaması Gürcüstana da məlumdur. Bununla belə, təklif olunan yeni qanunun hüquqlara müdaxilə etməsinin əsaslı sayılması üçün bu, “təcili ictimai ehtiyac”ın mövcudluğuna əsaslanaraq zəruri olmalı, eyni zamanda, məhdudlaşdırıcı vasitələr və müşayiət olunan prosedurlar qeyri-mütənasib olmamalıdır, Hansı ki, Xalq Müdafiəçisi Aparatının qiymətləndirməsinə görə, təqdim olunan qanun layihəsi təmin edə bilməz.

Bütün qeyd olunanları nəzərə alsaq, təqdim olunan qanun layihəsinin qəbulu insan hüquqlarının müdafiəsi standartlarına uyğun olmayacaq.

---

[1] BMT-nin İnsan Hüquqları Müdafiəçiləri haqqında Bəyannaməsi, Maddə 13..

[2] BMT-nin İnsan Hüquqları Şurası, İnsan Hüquqları Müdafiəçilərinin Müdafiəsi haqqında Qətnamə, 12 aprel 2013-cü il,A/HRC/RES/22/6, bənd. 2.

[3] ATƏT/Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Ofisi (ATƏT/DTİHB) 2014-cü il İnsan Hüquqları Müdafiəçilərinin Müdafiəsi üzrə Təlimat, para. 120 və bənd. 214, internet saytında mövcuddur: < bit.ly/3k9b94y > [16.02.2023.

[4] QHT-lər haqqında Qırğızıstan Respublikasının Qanun layihəsinə dair ATƏT/DTİHB və Venesiya Komissiyasının Birgə Rəyi, CDL-AD(2013)030, 16 oktyabr 2013-cü il, para. 47, internet saytında mövcuddur: < bit.ly/3S1UvQU > [16.02.2023].

[5] Rusiya Federasiyasının Xarici Agentlər haqqında Qanununa dair Venesiya Komissiyasının rəyi, CDL-AD(2014)025, 17 iyun 2014-cü il, bənd. 132, internet saytında mövcuddur: < bit.ly/3K8mahi > [16.02.2023]..

[6] Avropa Şurasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkilinin Rusiya Federasiyasının qanunu ilə bağlı rəyi, CommDH(2013)15, 15 iyul 2013-cü il, bənd. 57, internet saytında mövcuddur: < bit.ly/3K6LDYu > [16.02.2023]..

[7] Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin 14 iyun 2022-ci il tarixli Ecodefense və Digərləri v. Rusiya, Cümə. 136. .

[8] Rusiya Federasiyasının Xarici Agentlər haqqında Qanununa dair Venesiya Komissiyasının rəyi, CDL-AD(2014) 025, 17 iyun 2014-cü il, bənd. 63 və bənd. 134.

[9] Avropa Komissiyası Macarıstana qarşı iş üzrə Avropa İttifaqı Ədalət Məhkəməsinin 18 iyun 2020-ci il tarixli qərarı.

[10] Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin 14 iyun 2022-ci il tarixli Ecodefense və Digərləri v. Rusiya, Cümə. 159.

[11] Avropa Komissiyası Macarıstana qarşı iş üzrə Avropa İttifaqı Ədalət Məhkəməsinin 18 iyun 2020-ci il tarixli qərarı, bənd. 120-134.

[12] Gürcüstanın Vergi Məcəlləsinin 32-ci maddəsi <https://matsne.gov.ge/document/view/1043717?publication=194>