Ամեն տարի դեկտեմբերի 3-ին ամբողջ աշխարհում նշվում է Հաշմանդամություն ունեցող անձանց միջազգային օրը։ Այս օրվա նշումը ծառայում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին հանրային իրազեկվածության բարձրացմանը և հասարակության բոլոր ոլորտներում նրանց հավասար մասնակցության ապահովմանը։

Ամեն տարի դեկտեմբերի 3-ին համաշխարհային հանրությունը փորձում է կենտրոնանալ կոնկրետ նպատակի վրա, որն էլ ավելի կնպաստի հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությանը հավասար պայմաններում և նրանց ընդգրկմանը հասարակության մեջ։ 2024 թվականին նման թեմա կոչվեց «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց առաջնորդության հզորացում հանուն ներառական և կայուն ապագայի»։ Պետությունները պետք է հատուկ ուշադրություն դարձնեն որոշումների կայացման գործընթացում հաշմանդամություն ունեցող անձանց ներառման ուժեղացմանը, կյանքի բոլոր ոլորտներում հաշմանդամություն ունեցող անձանց ներառմանը նպաստելու, նրանց մասին հանրային իրազեկվածության բարձրացմանը և նրանց ձեռքբերումներն ու դերը նշելու և ներկայացնելու վրա:

Հաշմանդամություն ունեցող անձինք իրավունք ունեն արտահայտելու իրենց կարծիքը, մասնակցել խաղաղ ցույցերին և մասնակցել քաղաքական գործընթացներին՝ իրավահավասարության հիման վրա։ Այս իրավունքները էական են ներառական հասարակություն ապահովելու համար, որտեղ բազմազանությունը գնահատվում է, և յուրաքանչյուր մարդու ձայնը ծառայում է ընդհանուր բարիքի ստեղծմանը:

Ժողովրդական պաշտպանը դատապարտում է դեկտեմբերի 3-ի առավոտյան Թբիլիսիում տեղի ունեցած ցույցին մասնակցած խուլ անձի ծեծը և կոչ է անում պետությանը հավասար պայմաններում ապահովել հաշմանդամություն ունեցող անձանց կարծիքի խաղաղ արտահայտման իրավունքի իրացումը մյուսների հետ, և հանրահավաքի մասնակիցների դեմ նախատեսվող կամ իրականացվող բոլոր հակաքայլերում հաշվի առնել բոլոր տեսակի հաշմանդամություն ունեցող անձանց անհատական ​​կարիքները։

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի վավերացումից 10 տարի անց էլ Վրաստանում հաշմանդամություն ունեցող անձանց հասարակական կյանքին այլոց հավասար մասնակցությունը դեռևս անհասանելի է՝ տարիների ընթացքում չլուծված համակարգային խնդիրների պատճառով: Մասնավորապես, հաշմանդամության կարգավիճակի որոշման ներկայիս թերի բժշկական մոդելը դեռևս չի տեսնում և, հետևաբար, համապատասխան կարիքներ ունեցող մարդկանց թողնում է պետության ուշադրության հետևում, ինչը վկայում է գնահատման կենսահոգեբանական սոցիալական մոդելի ժամանակին ներդրման անհրաժեշտության մասին: Երկրում շարունակում է խնդիր մնալ ֆիզիկական միջավայրի, ծառայությունների, տեղեկատվության և հաղորդակցության առկայությունը։ Մինչ օրս չի հաստատվել մատչելիության ազգային ծրագիրը, չկա հաշմանդամություն ունեցող անձանց տեղեկատվության և հաղորդակցության հասանելիությունն ապահովելու չափորոշիչ, ինչը, բնականաբար, խոչընդոտող գործոն է հաշմանդամություն ունեցող անձանց այլ իրավունքների պատշաճ իրացման գործընթացում։

Գործնականում հիմնական համակարգային մարտահրավերների թվում են կրթության բոլոր մակարդակներում երկրում ներառական կրթության պատշաճ հասանելիությունը, աշխատանքի իրավունքի պատշաճ իրացումը: Խնդիրը մնում է անկախ կենսագործունեության խթանման միջոցառումների սղությունը և հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար անհրաժեշտ վերականգնողական ծառայությունների բացակայությունը՝ ծառայությունների աշխարհագրական ծածկույթի, անբավարար ֆինանսավորման և/կամ որակյալ մասնագետների ապահովման խնդիրների պատճառով։ Հաշմանդամություն ունեցող մեծահասակները, այդ թվում՝ աուտիզմ ունեցողները, դեռևս զրկված են անհրաժեշտ վերականգնումից։ Հաշմանդամություն ունեցող անձանց բժշկական ծառայությունների հասանելիությունը խնդրահարույց է։ Իրավիճակն էլ ավելի վատացավ ստացիոնար հոգեբուժական հաստատություններում, որտեղ առկա բուժական, ենթակառուցվածքային և սանիտարահիգիենիկ պայմանները չեն համապատասխանում ազգային կամ միջազգային չափանիշներին և շատ դեպքերում անհնարին են դարձնում հիվանդների բուժումը նրանց արժանապատվությունը պաշտպանելու պայմաններում։ 2022-2030 թվականների հոգեկան առողջության պաշտպանության ռազմավարության 2022-2024 թվականների գործողությունների ծրագրի իրականացման գործընթացը հետաձգվում է։

Մասնավորապես, պետք է նշել, որ հաշմանդամություն ունեցող անձինք դեռևս ամենից հաճախ հայտնվում են խարանի, անհավասար վերաբերմունքի և ատելության խոսքի թիրախում, ինչը դժվարացնում է նրանց լիարժեք ինտեգրումը հասարակությանը, ամրապնդում է սոցիալական անհավասարության խնդիրը և կանխում դրական քայլերը դեպի հասարակություն։ հաշմանդամություն ունեցող անձանց հավասարությունը. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց նկատմամբ խարանն ու կարծրատիպային վերաբերմունքը նվազեցնելու նպատակով մարդու իրավունքների պաշտպանության 2024-2026 թվականների գործողությունների ծրագրով նախատեսված գործողությունները չեն կարող արձագանքել առկա մարտահրավերներին։

Բացի այդ, Ժողովրդական պաշտպանն ընդգծում է առկա դժվարությունները՝ հաշմանդամություն ունեցող անձանց զգալի մասնակցության ուղղությամբ որոշումների կայացման բոլոր մակարդակներում։

Հաշվի առնելով այս տարվա հաշմանդամների միջազգային օրվա թեման՝ Ժողովրդական պաշտպանը ևս մեկ անգամ կոչ է անում պատասխանատու գերատեսչություններին համախմբել իրենց ջանքերը՝ հաշմանդամություն ունեցող անձանց առջև ծառացած և տարիներ շարունակ չլուծված համակարգային խնդիրները վերացնելու ուղղությամբ, հատուկ ջանքեր գործադրել հաշմանդամություն ունեցող անձանց մասին հասարակության և թիրախային խմբերի իրազեկվածությունը բարձրացնելու համար, նպաստել հաշմանդամություն ունեցող անձանց հավասար վերաբերմունքի պաշտպանությանը և հասարակության մեջ ներառմանը, հաշմանդամների ձեռքբերումները ցույց տալու և հանրությանը ներկայացնելու համար։ Ինչպես նաև բարելավել հաշմանդամություն ունեցող անձանց էական մասնակցությունը որոշումների կայացման գործընթացում և այդ նպատակով, անհրաժեշտության դեպքում, ապահովել ներգրավման նոր մեխանիզմների ստեղծումը` միաժամանակ ուժեղացնելով գործող մեխանիզմները և արդյունավետ կիրառումը գործնականում: