75 տարի շարունակ՝ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի հաստատումից հետո, ամեն տարի դեկտեմբերի 10-ին աշխարհը նշում է Մարդու իրավունքների միջազգային օրը։ Միջազգային այս կարևորագույն ակտի ընդունումից 75 տարի անց դեռ շատ անելիք կա՝ ապահովելու, որ արժանապատվությունը, ազատությունն ու արդարությունը հավասարապես ապահովվեն և հասանելի լինեն բոլորիս համար։ Ավանդաբար Ժողովրդական պաշտպանը նույնպես նշում է այս կարևորագույն օրը և հայտարարությամբ հանրությանը հիշեցնում այն ​​հիմնական մարտահրավերները, որոնք, մեր կարծիքով, խոչընդոտում են երկրում մարդու իրավունքների պաշտպանությանը։

2022 թվականին կարևորագույն իրադարձություն դարձավ Հունիսի 17-ին Եվրահանձնաժողովի կողմից Եվրամիությանը անդամակցության թեկնածու երկրի կարգավիճակ ստանալու գնահատման փաստաթուղթը, որը սահմանում էր Վրաստանի՝ Եվրամիության անդամակցության թեկնածու երկրի կարգավիճակ տալու կոնկրետ 12 կետից բաղկացած պայմանները։ Նշված պայմանների թվում է նաև արդարադատության համակարգի բարեփոխման հարցը։ Այս պահանջները կատարելու համար Խորհրդարանում դատաիրավական բարեփոխումների աշխատանքային խմբի կողմից մշակված օրենքի նախագիծը որոշակի դրական փոփոխություններ է պարունակում՝ կապված Արդարադատության բարձրագույն խորհրդի դատավոր և ոչ դատավոր անդամների ընտրության կարգի բարելավման, առաջին և երկրորդ ատյանի դատավորների տեղաբաշխման և դատական ակտերի հրապարակայնությունը ապահովելու կապակցությամբ, սակայն դատարանում կրկին մնում են նման համակարգային չլուծված հարցերը, ինչպիսիք են ՝ Արդարադատության խորհրդում կենտրոնացված իշխանության բաշխումը, որոշումների կայացման ընթացակարգերի փոփոխությունը, դատարանների նախագահների ընտրությունները, նույն դատարանի դատավորների կողմից, և այլ հարցեր, որոնց մասին Ժողովրդական պաշտպանը խոսում և զեկուցում է բազմաթիվ ձևերով։

2022 թվականի սկզբին, չնայած տեղական և միջազգային կազմակերպությունների բազմաթիվ քննադատական ​​գնահատականներին, Վրաստանի խորհրդարանի կողմից 4 օրում արագացված կարգով իրականացված փոփոխությունների արդյունքում, պետական տեսուչի ծառայության փոխարեն երկու նոր գերատեսչությունների ստեղծմամբ իրականացրած բարեփոխումը, Ժողովրդական պաշտպանի կողմից գնահատվել է որպես միջամտություն անկախ մարմնի գործունեությանը։ Ցավոք, այս փոփոխությունները չհանգեցրին անձնական տվյալների պաշտպանության ավելի լավ համակարգի կամ արդյունավետ հետաքննություններ իրականացնելու բավարար երաշխիքներով նոր սուբյեկտների ստեղծմանը: Դրա վառ օրինակն են անցյալ տարի հրապարակված ֆայլերը, որոնք պարունակում էին աննախադեպ քանակությամբ անձնական տվյալներ, որոնք ձեռք են բերվել իբր ապօրինի գաղտնալսման և հսկողության միջոցով, ինչը հստակորեն ընդգծում էր այս իրավունքի պաշտպանության համար պատասխանատու ուժեղ հաստատության անհրաժեշտությունը, ինչը, ցավոք, չի իրականացվել կատարված փոփոխությունները։

Դժբախտաբար, քաղաքականապես չեզոք դատախազության համակարգի ստեղծումը մնում է մարտահրավեր։ Ժողովրդական պաշտպանը մշտապես ուշադրություն է հրավիրում գլխավոր դատախազության բարեփոխման անհրաժեշտության վրա։ Սակայն 2022 թվականին դատախազության կողմից իրականացված մի շարք գործերի քննության ընթացքում, ինչպես և նախորդ տարիներին, բացահայտվել են էական թերություններ, որոնք չեն համապատասխանում արդյունավետ քննության չափանիշներին։ Դրա վառ օրինակները շատ են, սակայն, որպես օրինակ, հանրությանը կհիշեցնենք 2021 թվականի հուլիսի 5-ին տեղի ունեցած բռնի փաստերի գործի քննությունը։ Հուլիսի 5-ի բռնի իրադարձությունների հետաքննությունը մանրակրկիտ և ժամանակին չի համապատասխանում արդյունավետ հետաքննության չափանիշներին։ Օրինակ՝ որոշ դեպքերում դա դրսևորվել է քննությունն ուշ անցկացնելով և իրեղեն ապացույցների ուշացումով և դարձել դատարանում մի շարք մեղադրյալների արդարացման հիմնական պատճառ։ Բացի այդ, դատախազությունը հաշվի չի առել Ժողովրդական պաշտպանի առաջարկը և կոնկրետ անձանց մեղադրանք չի առաջադրել խմբակային բռնություն կազմակերպելու և ուղղորդելու մեջ, չնայած մեր հրապարակայնորեն հասանելի ապացույցները հասնում են առնվազն 2 անձի մեղադրանք առաջադրելու չափանիշին։

Հատկանշական է նաև, որ մարտահրավեր է մնում Քրեակատարողական ծառայության մոնիտորինգի վարչության և ՆԳ նախարարության գլխավոր տեսչության կողմից իրավունքների հնարավոր խախտման փաստին արագ, օբյեկտիվ և ժամանակին արձագանքելը։

Նշանակալից են Նիկա Գվարամիայի և Միխեիլ Սաակաշվիլիի դեպքերը։ Ժողովրդական պաշտպանի գնահատմամբ՝ Նիկա Գվարամիայի նկատմամբ կայացված վերաքննիչ դատավճիռը հիմնավորված չէ, խոսքը կորպորատիվ գործողությունների համար քրեական պատասխանատվության ենթարկելու մասին է, և գործում քաղաքական դրդապատճառը գերազանցում է արդարադատության շահը։ Ինչ վերաբերում է Միխեիլ Սաակաշվիլիի գործին, ապա 2022 թվականին Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանի հրամանով ստեղծված բժիշկների խումբը շարունակել է գնահատել Միխեիլ Սաակաշվիլիին մատուցվող բժշկական ծառայությունների համարժեքությունն ու ժամանակին տրամադրումը։ 2022 թվականի դեկտեմբերի 4-ին հրապարակված փորձագիտական ​​խմբի դիրքորոշման համաձայն՝ հիվանդի վիճակը 2022 թվականի ապրիլից հետո կտրուկ վատացել է և գնահատվում է ծանր։ 2022 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանը դիմել է Թբիլիսիի քաղաքային դատարան, որտեղ նշվել է, որ Միխեիլ Սաակաշվիլիի ներկայիս առողջական վիճակը համապատասխանում է քրեական դատավարության օրենսգրքով սահմանված պատժի հետաձգման պահանջներին։

Ինչպես և նախորդ տարիներին, խնդրահարույց է պետության արդյունավետ հսկողության տակ գտնվող ազատությունից զրկված և ձերբակալված անձանց իրավունքների պաշտպանությունը, նորմատիվ ակտերով կրկին կարգավորված չեն այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են ուսի վրա տեղադրված տեսախցիկներով և ոստիկանական մեքենաներում տեսանկարահանելու և նյութը ողջամիտ ժամկետով պահելու պարտավորությունը։

Լուրջ մարտահրավեր է մնում քրեակատարողական հիմնարկներում ոչ ֆորմալ հիերարխիան, որը նպատակ ունի լռեցնել բանտարկյալներին, արգելել նրանց խոսել խնդիրների մասին և պահպանել կարգուկանոնը հիմնարկներում: Այս խնդրի ազդեցությունը ընդգծված է զեկույցում Եվրոպայի խորհրդի Խոշտանգումների, անմարդկային և արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական հանձնաժողովի (CPT) Վրաստան կատարած այցից հետո, որը հրապարակվել է 2022 թվականի հունիսի 16-ին։ Զգալի են նաև քրեակատարողական համակարգում համապատասխան բժշկական ծառայություններ ստանալու իրավունքի հետ կապված մարտահրավերները։ 2022 թվականի ընթացքում, ցավոք, դեռ պահպանվել է պատժի նպատակով դեէսկալացիոն սենյակներում և մեկուսի (անվտանգ) խցերում բանտարկյալներին երկարաժամկետ տեղավորելու պրակտիկան, ինչը, ըստ Ժողովրդական պաշտպանի, անմարդկային և նվաստացնող վերաբերմունք է։

Ողջունելի է, որ 2022 թվականին Վրաստանի նախագահը հաշվի է առել Ժողովրդական պաշտպանի առաջարկը և փոփոխություններ կատարել 2019 թվականի նոյեմբերի 26-ի «Համաներման օրենքը հաստատելու մասին» հրամանագրում, որի հիման վրա ցմահ ազատությունից զրկվածների համաներման իրավունքը 20 տարուց կրճատվել է 15 տարի։ Ողջունելի են նաև Վրաստանի արդարադատության նախարարության կողմից բանտային նոր օրենսգրքի վրա աշխատելու գործընթացը և Ժողովրդական պաշտպանի մի շարք առաջարկությունները հաշվի առնելու դրական միտումը։

Սակայն ցավալի է, որ 2022 թվականին, ինչպես նախորդ տարիներին, դեռևս չլուծված են պայմանական վաղաժամկետ ազատման մեխանիզմի հետ կապված խնդիրները։ Պայմանական վաղաժամկետ ազատման հարցերով աշխատող տեղական խորհուրդները հաճախ տարբեր որոշումներ են կայացնում նույն հանգամանքների դեպքում և որոշումների մոտիվացիոն մասը ձևավորված է, ձևական բնույթ ունի և չի պարունակում պատշաճ պատճառաբանություն:

Ինչ վերաբերում է հոգեբուժական հաստատություններում տիրող իրավիճակին, ապա Ժողովրդական պաշտպանը ողջունել է 2021 թվականին «Հոգեկան առողջության մասին» Վրաստանի օրենքում կատարված փոփոխությունը, որի հիման վրա կամավոր բուժում անցնող հիվանդի նկատմամբ սահմանափակման մեթոդի կիրառման ժամանակ անհրաժեշտ է վերանայել հիվանդի իրավական կարգավիճակը: Սակայն, ցավոք, օրենքում կատարված փոփոխությունները գործնականում լիովին անտեսվում են։ Հոգեբուժական հաստատություններում տեղավորված հիվանդների երկարատև հոսպիտալացումը դեռևս խնդիր է։ Ակտիվ բուժում չպահանջող հիվանդները չեն կարող լքել հաստատությունը համայնքային ծառայությունների սակավության և գնալու տեղ չունենալու պատճառով: Նորմատիվ մակարդակում հոսպիտալացման և բուժման առանձին տեղեկացված համաձայնություններ ստանալու պարտավորությունը դեռևս սահմանված չէ։ Հոգեբուժական հաստատություններում դեռևս չի իրականացվում հիվանդի նկատմամբ կատարված հնարավոր բռնության փաստագրման և ծանուցումը քննչական մարմին ուղարկելու իրավական մեխանիզմը։

Հատկանշական է նաև, որ պաշտպանության ոլորտում դեռևս կան խնդիրներ, այդ թվում՝ համակարգային խնդիրը, որը դրսևորվում է զինծառայողների ոչ ֆորմալ և կոլեկտիվ պատժի պրակտիկայով։

Հաշվետու ժամանակահատվածում, ցավոք, գրանցվել են նաև երկրում հավաքների և արտահայտվելու ազատությանը միջամտելու դեպքեր, որոնք ստեղծել են վախեցնող միջավայր և պարունակել հանցավորության նշաններ։ Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանն ընդգծում է, որ այդ նպատակով նախապես հայտարարված խաղաղ հանրահավաքի կազմակերպումը և տեղեկատվական քարտերի բաժանումը լիովին պաշտպանված են հավաքների և արտահայտվելու ազատությամբ, դրա լիարժեք իրականացումն ապահովելու կառավարության պարտավորությամբ։

Երկրում լրատվամիջոցների ազատության և լրագրողների գործունեության համար համապատասխան միջավայր ապահովելու համար կարևոր է տեղեկատվության ազատության ամբողջական իրավական կարգավորումը, ինչպես նաև այդ նորմերի կիրառումը։ Ցավոք սրտի, մեր դեպքում երկուսն էլ խնդրահարույց խնդիրներ են, քանի որ տեղեկատվության ազատության թերի օրենսդրության հիմնարար փոփոխություններ դեռ չեն կատարվել, և, ցավոք, խնդիր է նաև պետական ​​կառույցների կողմից գործող նորմերի չկատարելը։ Այս առումով վերջին շրջանում բազմիցս ընդգծվել է քննադատական ​​լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին առանձին պետական ​​գերատեսչությունների կողմից կազմակերպվող ճեպազրույցներին կամ համայնքային միջոցառումներին թույլ չտալու և/կամ չհրավիրելու միտումը։ 2022 թվականին դրա վառ օրինակն էր BM.GE-ի (Բիեմջի) գլխավոր խմբագիր Թելարա Գելանտիայի Վրաստանի կառավարության նիստին մասնակցությունը սահմանափակելու դեպքը։ Ակնհայտ է, որ նմանատիպ օրինակները սպառնում են երկրում լրատվամիջոցների բազմակարծությանը և բացասաբար են անդրադառնում երկրի ժողովրդավարական գործընթացների վրա։

Covid-ի համավարակի հետևանքով առաջացած համաշխարհային ճգնաժամը հատկապես տեսանելի է դարձրել սոցիալ-տնտեսական իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության անհրաժեշտությունը։ Այս ֆոնին Վրաստանում առողջության իրավունքի պաշտպանությունը դեռևս խնդրահարույց է բազմաթիվ ուղղություններով։ Մասնավորապես, առաջնային առողջապահության համակարգում դեռ կան մարտահրավերներ, ինչպիսիք են հին ենթակառուցվածքները, գյուղական բժիշկների և այլ մասնագետների միջև թույլ կապերը, ինչպես նաև առաջնային բուժօգնության հաստատությունների ֆինանսավորման բարդ և մասնատված համակարգը: Ծանր աշխատանքային պայմաններն ու ցածր աշխատավարձը ավելի են վատացնում Վրաստանի հիվանդանոցային հատվածում իրավիճակը։ Համընդհանուր առողջապահության ծրագրի շրջանակներում բժիշկների և բուժքույրերի համար նվազագույն աշխատավարձ սահմանելու կառավարության նախաձեռնությունը ողջունելի է, բայց, իհարկե, բավարար չէ։ Ցավոք, մինչև այս փուլը գործող սոցիալական ապահովության համակարգը միտված չէ աղքատության հաղթահարմանը, այլ հիմնականում միտված է միայն նվազագույն կարիքների անհապաղ բավարարմանը։

Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակի կողմից 2022 թվականին սննդի իրավունքի իրացման մշտադիտարկումը հաստատում է, որ մունիցիպալիտետներում այս իրավունքի իրացման առումով բազմաթիվ մարտահրավերներ կան։ Շատ դեպքերում անվճար ճաշարանները տեղակայված են վարչական կենտրոններում, իսկ որոշ դեպքերում հեռավոր գյուղերում ապրող շահառուները ստիպված են լինում երկար ճանապարհներ անցնել՝ 8, 10, 15, 20, երբեմն էլ 30 կիլոմետր այս ծառայությունը ստանալու համար։ Անվճար ճաշարանային ծառայություն ունեցող համայնքապետարանների մի մասը բյուջետային սահմանափակ ֆինանսավորման պատճառով չի կարող սնունդ տրամադրել մունիցիպալիտետի տարածքում ապրող բոլոր շահառուներին։

Տարեցները մնում են Վրաստանի ամենախոցելի խմբերից մեկը, նրանք ստիպված են դիմակայել բազմաթիվ դժվարությունների։ 2018 թվականից ի վեր բնակչության ծերացման խնդիրների վերաբերյալ պետական ​​քաղաքականության միասնական փաստաթուղթ չկա։ 2022 թվականին տարեցների 4 բնակելի հաստատություններում ապարատի կողմից իրականացված մոնիտորինգը ևս մեկ անգամ պարզեց, որ չկա համապատասխան օրենսդրական շրջանակ և միասնական կարգավորում, ըստ որի կհաստատվեր ինչպես կենտրոնական, այնպես էլ տեղական իշխանությունների կողմից ֆինանսավորված կամ առանց ֆինանսավորման մնացած գործող երկարատև խնամքի հաստատության համար միասնական չափորոշիչներ և երկարաժամկետ խնամքի հաստատությունների մոնիտորինգի արդյունավետ մեխանիզմ։ Տարեցների տնտեսական ակտիվությունը խրախուսող ծրագրեր չկան, իսկ առավել տագնապալի է, որ ամենաանտեսանելին է մնում տարեցների նկատմամբ բռնությունը։

Ցավոք, ինչպես նախորդ տարիներին, անօթևանները դեռևս հասարակության ամենախոցելի և սոցիալապես մեկուսացված խմբերից են։ Ցավալի է, որ դեռևս չկա անօթևան անձի լիարժեք իրավական սահմանումը և պատշաճ բնակարանային իրավունքի իրացման համար անհրաժեշտ շրջանակային օրենսդրությունը։ 2022 թվականին 7 մունիցիպալիտետի 11 սոցիալական բնակարանային միավորների մոնիտորինգի արդյունքում բացահայտվել են կենցաղային ծայրահեղ ծանր պայմաններում ապրելու մի շարք դեպքեր, ինչը պայմանավորված է սոցիալական բնակարանների կազմակերպման միասնական չափանիշների բացակայությամբ։

2022 թվականին իրավահավասարության սկզբունքների պաշտպանության ուղղությամբ էական բարելավում չկա: Մարտահրավեր է մնում միասնական պետական ​​տեսլականի և քաղաքականության բացակայությունը, որը կնպաստեր երկրում իրավահավասարության հասնելուն։ Օրինակ, Մարդու իրավունքների 2022-2030 թվականների ռազմավարությունում ԼԳԲՏ+ անձինք ընդհանրապես հիշատակված չեն։ Հազվադեպ ենք հանդիպում բարձրաստիճան պաշտոնյաների, քաղաքական և հասարակական գործիչների կողմից իրավահավասարությանն աջակցող հայտարարությունների: Ցավոք սրտի, ընդհակառակը, խտրական հայտարարությունների ու կոչերի բազմաթիվ օրինակներ են եղել։ Ինչ վերաբերում է դրական միտումներին, ապա կարևոր է, որ Ժողովրդական պաշտպանի հանձնարարականի համաձայն, ավելի ու ավելի շատ պետական ​​կառույցներ և մասնավոր կազմակերպություններ ներդնում են սեռական ոտնձգությունների կանխարգելման ներքին կազմակերպչական մեխանիզմներ։ Հարկ է նշել նաև, որ այն բանից հետո, երբ Ժողովրդական պաշտպանը գնահատեց համայնքային առողջապահական և սոցիալական ծրագրերը իրավահավասարության իրավունքի հետ կապված, մունիցիպալիտետները հաշվի առան մեր առաջարկությունները և ներկա վիճակը բարելավվեց:

Գենդերային իրավահավասարության առումով, ինչպես նախորդ տարիներին, դեռևս խնդրահարույց է քաղաքական կյանքում տղամարդկանց և կանանց հավասար մասնակցությունը խթանող գործնական միջոցառումների իրականացումը, և խնդիր է մնում սեռական բռնության սահմանումը համապատասխանեցնել միջազգային չափանիշներին: Մասնավորապես՝ փոխելով բռնաբարության առկա սահմանումը և դրանում որոշել ազատ և կամավոր համաձայնության բաղադրիչը։ Մանկական ամուսնությունների և նշանադրության տեմպերը տագնապալի են: Ծառայությունների զարգացման գործակալության ներկայացրած վիճակագրության համաձայն՝ 2020 թվականին որպես անչափահաս ծնող գրանցվել է 479 աղջիկ, 2021 թվականին՝ 476, իսկ 2022 թվականի 6 ամսում 189 աղջիկ։

Համակարգային մարտահրավերները, ինչպիսիք են կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության դեպքերին անարդյունավետ արձագանքը, բռնության կրկնության ռիսկի ոչ համարժեք գնահատումը և կանխարգելիչ միջոցառումների անարդյունավետությունը, զոհերի աջակցության ծառայությունների բացակայությունն ու անսարքությունը, մնում են չլուծված: Վրաստանի ՆԳ նախարարության 2022 թվականի 9 ամիսների տվյալներով՝ ընտանեկան բռնության համար արձակվել է 6520 խափանման միջոց, 3064 դեպքով հետաքննություն է սկսվել։ Տագնապալի է բռնության ծայրահեղ ձևերի, սպանությունների և կանանց սպանության փորձերի մասշտաբները, որոնք տարեցտարի նվազման միտումով չեն բնութագրվում։ Ժողովրդական պաշտպանին հասանելի պաշտոնական վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ 2022 թվականի 10 ամսում Վրաստանում գրանցվել է կանանց սպանության 18 դեպք, որից 11-ի դեպքում հայտնաբերվել է ընտանեկան հանցագործության նշան։ Շատ ավելի բարձր է սպանության փորձի ցուցանիշը, որտեղ 32 դեպքից 26-ը կատարվել է որպես ընտանեկան հանցագործություն։ Այս վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ անհրաժեշտ է բարելավել կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության դեպքերի կանխարգելումն ու արձագանքումը գործնականում, բարձրացնել հանրային իրազեկությունը, ուժեղացնել զոհերի պաշտպանության և աջակցության միջոցառումները և խստացնել քրեական արդարադատության քաղաքականությունը:

Կրկին չեն վերացվել ազգային փոքրամասնությունների պաշտպանության և քաղաքացիական ինտեգրման առումով մարտահրավերները։ Ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների քաղաքական ինտեգրումը և մասնակցությունը որոշումների կայացման գործընթացին, կրթության իրավունքի հասանելիության առումով առկա խնդիրները, խորհրդատվական մեխանիզմների արդյունավետությունը, հատուկ ազգային փոքրամասնությունների մշակույթի խթանմանն ուղղված միջոցառումների սակավությունը, ինչպես նաև լրատվամիջոցների հասանելիությունը դեռևս խնդրահարույց են:

Կրոնի ազատության ուղղությամբ, ցավոք, նախ պետք է նշել, որ կրոնական միավորումների ֆինանսավորման խնդրահարույց պրակտիկան և Կրոնական հարցերի պետական ​​գործակալության գործունեության ու մանդատի հետ կապված թերություններն անփոփոխ են։ Դժբախտաբար, խորհրդային տարիներին առգրավված կրոնական շենքերը պատմական տերերին վերադարձնելու հարցը մնում է մարտահրավեր։ Որպես մարտահրավեր, հարկ է նշել նաև կրոնական համոզմունքներ ունեցող դատապարտյալների կրոնական կարիքները:

Ցավոք, 2022 թվականի նոյեմբերի 15-ի դրությամբ «Սոցիալապես անապահով ընտանիքների միասնական շտեմարանում» գրանցված է մինչև տասնութ տարեկան 321 821 երեխա, իսկ նույն տվյալների բազայում առնվազն մեկ մինչև տասնութ տարեկան երեխա ունեցող ընտանիքների թիվը 158 235 է։ Ողջունելի է, որ 2023 թվականի հուլիսի 1-ից սոցիալապես անապահով երեխաների սոցիալական աջակցությունը 150 լարիից կդառնա 200 լարի։ Դեռևս խնդիր է մնում կրթությունից դուրս մնացած երեխաների իրավական կարգավիճակի և ուսումնական գործընթացից հրաժարվելու պատճառների ու ընտանիքների հետ աշխատանքի մանրամասն ուսումնասիրությունը։

Ողջունելի է, որ երկրում սկսվել է մեծ մանկական բնակելի հաստատությունների ապաինստիտուցիոնալացման գործընթացը, որը տարիներ շարունակ Ժողովրդական պաշտպանի կրկնվող հանձնարարականն էր։ 2022 թվականին Փերիա գյուղի Սբ. Մատաթա առաքյալի անվան հիմնադրամի պանսիոնատը վերակազմավորվում է պետական ​​ուսումնական հաստատության, մասնավորապես՝ միջոցներ են ձեռնարկվում երեխաներին կենսաբանական ընտանիք վերադարձնելու, իսկ նման անհնարինության դեպքում՝ ընտանիքին մոտ միջավայր տեղափոխելու ուղղությամբ։ Այս առումով հատկանշական է նաև Նինոծմինդայի գիշերօթիկ հաստատության ապաինստիտուցիոնալացման գործընթացի մեկնարկը, որը ակտիվորեն պաշտպանում էր Ժողովրդական պաշտպանը։ Չնայած այս դրական փոփոխություններին, Նինոծմինդայի գիշերօթիկ դպրոցում երեխաների իրավունքների համակարգված ոտնահարումների և երեխաների նկատմամբ տարիների նվաստացուցիչ, անմարդկային և խոշտանգումների ենթարկված վերաբերմունքի վերաբերյալ 2016 թվականին սկսված հետաքննության գործընթացը շարունակվում է էական թերություններով։

Ցավոք, դեռևս խնդրահարույց է ընտանիքում երեխաների նկատմամբ բռնության կանխարգելումը, տուժածներին պաշտպանելը և օգնելը, ինչի համար, այլ միջոցառումների հետ մեկտեղ, կարևոր է սոցիալական աշխատողների և հոգեբանների թվի ժամանակին ավելացումը։ Խնդրահարույց հարցերի հետ մեկտեղ պետք է նշել դրական և կարևոր նորություն, մասնավորապես, 2022 թվականին Թբիլիսիում բացվել է բռնության զոհ դարձած երեխաների հոգեսոցիալական վերականգնողական կենտրոն, ինչի անհրաժեշտությունը Ժողովրդական պաշտպանը տարիներ շարունակ մատնանշել է։

Ինչպես նախորդ տարիներին, հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությունը շարունակում է մարտահրավեր մնալ։ Ցավոք, դեռ չի կատարվել հաշմանդամության կարգավիճակի որոշման սոցիալական մոդելի անցում, որը, բացի բժշկական ապացույցներից, կկենտրոնանա անձի հոգեբանական և սոցիալական գործոնների վրա և հարմարեցված կլինի անհատական ​​կարիքներին:

Դեռևս չկա վավերական վիճակագրություն հաշմանդամություն ունեցող անձանց վերաբերյալ՝ ըստ նրանց կարողությունների սահմանափակման, ինչը անհնարին է դարձնում այդ մարդկանց կարիքները որոշելը և դրանց կարիքներին հարմարեցված նպատակային ծրագրեր մշակելը: Ցավոք սրտի, մինչ օրս չի ստեղծվել հոգեկան առողջության ոլորտի ապաինստիտուցիոնալացման ռազմավարություն, համայնքային ծառայությունների թիվը և աշխարհագրական ընդգրկման տարածքը էապես չի ավելացվել։ Մշակված չէ մատչելիության ազգային պլան, որի մշակումը սահմանվում է Վրաստանի «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» օրենքով։

Ցավոք, օկուպացված տարածքներում քաղաքացիների նկատմամբ ապօրինի պահելու և ոչ պատշաճ վերաբերմունքի պրակտիկան շարունակում է մնալ ամենագլխավոր մարտահրավերը։ Նաև ապօրինի «սահմանազատման» գործընթացը շարունակվում է։ Չնայած այն հանգամանքին, որ 2022 թվականի օգոստոսից այսպես կոչված անցակետը բացվում է ամեն ամիս 10 օրով, 2019 թվականի սեպտեմբերի 4-ից դրա ամբողջական փակումը հանգեցրել է տարածաշրջանում սուր իրավիճակի և մարդասիրական ճգնաժամի։ Թերի բժշկական ծառայությունները և ենթակառուցվածքները շարունակում են մնալ օկուպացված տարածքների հիմնական մարտահրավերը: Խնդրահարույց է նաև մայրենի լեզվով կրթության հասանելիությունը, ինչի պատճառով էլ տարեցտարի երկու մարզերում էլ աշակերտների թիվը նվազում է։

Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը ևս մեկ անգամ շնորհավորում է բոլորին Մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային օրվա առթիվ և հուսով է, որ պետության արձագանքը երկրում մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության ուղղությամբ բացահայտված խնդիրներին կապահովի մեր երկրում մարդու իրավունքների արդյունավետ և իրական պաշտպանությունը և այս օրվա արժանի նշումը։