Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանը և նրա լիազորները շարունակաբար հետևել են մարտի 7-9-ը Վրաստանի խորհրդարանի տարածքում «Ժողովրդի ուժի» նախաձեռնած օրենքների նախագծերի դեմ բողոքի ակցիաներին։ Նաև, այս օրերի ընթացքում Ժողովրդական պաշտպանը և գրասենյակի աշխատակիցները այցելություններ են կատարել Վրաստանի Ներքին Գործերի նախարարության տարբեր վարչություններ, բաժիններ և ժամանակավոր պահման վայրեր՝ տեսակցության ակցիաների ժամանակ ձերբակալված անձանց։

Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանն ընդգծում է, որ խաղաղ հավաքների ազատությունը պաշտպանված է Վրաստանի Սահմանադրությամբ։ Մյուս կողմից, ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների կոմիտեի սահմանման համաձայն՝ «բռնությունը» վերաբերում է հավաքի մասնակիցների կողմից ֆիզիկական ուժի կիրառմանը, որի արդյունքում ակնկալվում է մահ, առողջությանը կամ գույքին լուրջ վնաս հասցնելը։^[1] Համապատասխանաբար, հանձնաժողովի կարծիքով, չպետք է դիտարկել բռնություն, այդ թվում՝ պարզ բրթելը կամ ձեռքով հրելը։^[2] Միևնույն ժամանակ, կարևոր է, որ անհատների կամ անհատների փոքր խմբի կողմից բանավոր կամ ֆիզիկական ագրեսիայի կամ բռնության գործողությունները չեղյալ համարեն մարդկանց հավաքների ազատությունը, ովքեր շարունակում են խաղաղ վարքագիծ դրսևորել։^[3] Նման դեպքերում ցանկացած միջամտություն պետք է ուղղված լինի կոնկրետ անձանց բռնի գործողություններին արձագանքելուն, այլ ոչ թե ամբողջ հավաքը ցրելուն: ^[4]

Հիմնվելով նշված միջազգային չափանիշների, շարունակական մոնիտորինգի և այս փուլի համար լրատվամիջոցներով տարածված տեղեկատվության ու տեսանկարահանումների վրա՝ Վրաստանի Ժողովրդական պաշտպանը հանրությանը ներկայացնում է իր գնահատականները.

Մարտի 7-ի երեկոյան իրավիճակը տեղում լարվել է այն բանից հետո, երբ հանդիպման մասնակիցներից մի քանիսը փորձել են մոտենալ խորհրդարանի մուտքերից մեկին, որի ճանապարհը փակել են իրավապահները։ Դրան հաջորդեց Ներքին Գործերի նախարարության հայտարարությունը, թե ակցիան ստացել է բռնի բնույթ, փորձ է արվել փակել Խորհրդարանի մուտքերից մեկը, եղել են բռնության դեպքեր նախարարության աշխատակիցների նկատմամբ։ Շուտով քաղաքացիների մի փոքր մասը շարժվեց դեպի Խորհրդարանի երկրորդ մուտք։ Երկու վայրերում էլ արձանագրվել են կոնֆլիկտի դեպքեր։

Ժողովրդական պաշտպանի գնահատմամբ՝ 2023 թվականի մարտի 7-ի երեկոյան Վրաստանի Նըրքին Գործերի նախարարության կողմից նախազգուշացման հայտարարության պահին ակցիան ունեցել է խաղաղ բնույթ և այն դադարեցնելու և նրա դեմ ուժ կիրառելու պատճառ չի եղել։ Ինչ վերաբերում է հանրահավաքի մասնակիցների կողմից բռնության դեպքերին, ապա եթե կան, ապա նրանց նկատմամբ պետք է ձեռնարկվեն անհատական, անհրաժեշտ և համաչափ միջոցներ։ Հակառակ դրան, իրավապահները հավաքի մասնակիցների, այդ թվում՝ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ սկսեցին կիրառել հատուկ միջոցներ, ինչը հակասում է իրավունքին անհրաժեշտ և համաչափ միջամտության չափանիշին։

Խորհրդարանի թիկունքի մուտքի մոտ հավաքի մասնակիցների մի մասի կողմից սկսված բռնի գործողությունները հիմք են հանդիսացել մարտի 8-ին իրավապահների ուժի գործադրմամբ հավաքը չհիմնավորված դադարեցնելու համար։ Այն բանից հետո, երբ հավաքի մասնակիցներից մի քանիսը սկսեցին վնասել Վրաստանի խորհրդարանի ետնամուտքի կողմում գտնվող շենքը, կոտրելով ապակիները, ոստիկանությունը ձեռնարկեց համապատասխան գործողություններ, թեև հիշյալ ուժը շարունակվեց միանգամայն անօրինական կերպով Վրաստանի խորհրդարանի դիմաց կանգնած հավաքի մասնակիցների նկատմամբ:

Նշենք նաև, որ երկու դեպքում և հատկապես մարտի 8-ի գիշերը առաջին ուժի կիրառումից հետո իրավիճակը մի քանի անգամ լարվել է և տեղում հավաքվածների դեմ բազմիցս կիրառվել են հատուկ միջոցներ, այդ թվում՝ նման անհրաժեշտություն չկար։ Ժողովրդական պաշտպանի գնահատմամբ՝ համանման իրավիճակում ուժի կիրառման չարդարացված դեպքերը միշտ նպաստում են իրավիճակի արհեստական ​​սրմանը, որից պետք է խուսափեն իրավապահները։

Այս օրերին լրատվամիջոցների տարածած կադրերում երևում են դեպքեր, երբ հանրահավաքի մասնակիցների նկատմամբ առանց որևէ պատճառաբանության կիրառվել են հատուկ միջոցներ, երբ անձինք խաղաղ կերպով մոտեցել են ոստիկաններին, կիրառվել են հատուկ միջոցներ, այդ թվում նշանակետով դեմքի տարածքում ազդեցություն: Սա ակնհայտորեն ներկայացնում է հանցավոր արարք։ Լրատվամիջոցներով նաև մի քանի տեսանյութ է տարածվել, որոնցում ուղղակիորեն տեսանելի են քաղաքացիների նկատմամբ կոպիտ ֆիզիկական բռնության փաստերը։

Իրավապահների կողմից հավաքները կառավարելու նպատակով ձեռնարկված միջոցառումների արդյունքում տուժել են նաև իրադարձությունները լուսաբանելու համար այնտեղ գտնվող լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներ, որոնց գործունեությանը միջամտելու մասին տեղեկություններ են տարածվել, ^[5] մինչդեռ ակցիայի ընթացքում, օրենսդրությունը նրանց հատուկ պաշտպանության տակ է դնում։^[6]

Միաժամանակ, մինչ հավաքի դադարեցումը և դրան զուգահեռ, իրավապահներն ակտիվորեն դիմել են մասնակիցներին վարչական կարգով զանգվածային ձերբակալելու պրակտիկային։ Հրապարակված կադրերից երևում է, որ որոշ դեպքերում նման միջոցը չի եղել ընթացիկ իրավախախտումը կանխելու միջոց, հետևաբար չի կարող բավարարել անհրաժեշտության պահանջը և ունեցել է իրավունքի անհիմն միջամտության ձև։

Մարտի 7-9-ը ակցիաներին զուգահեռ Ժողովրդական պաշտպանը և նրա լիազորները գտնվել են Ներքին Գործերի նախարարության տարբեր բաժիններում, վարչություններում և ժամանակավոր պահման վայրերում և այցելել 96 ձերբակալվածների։ Ձերբակալվածների հետ հանդիպելու նպատակով լիազորները ինտենսիվ աշխատել են ոչ միայն Թբիլիսիում, այլև շրջաններում։ Միաժամանակ մի քանի կալանավորված անձինք դիմել են ապարատ՝ իրենց կալանքի օրինականությունն ուսումնասիրելու խնդրանքով։

Ձերբակալվածները նշել են կալանքի խիստ ձևեր, իսկ որոշ դեպքերում՝ վնասվածքների մասին: Մի քանի ձերբակալվածների դեպքում Ժողովրդական պաշտպանի աշխատակազմը սեփական ցանկությամբ և համաձայնությամբ անմիջապես դիմել է Հատուկ քննչական ծառայություն՝ նախաքննություն սկսելու համար։

Հատկապես ուշագրավ է Զուրաբ Ջափարիձեի դեպքը։ Նրա ու վկայի պարզաբանմամբ, ՆԳ նախարարության մի քանի ներկայացուցիչներ ֆիզիկական բռնության են ենթարկել իրեն՝ ծեծելով ձեռքերով, ոտքերով, մահակներով։ Բազմաթիվ վնասվածքներ կան գլխի և պարանոցի, ինչպես նաև դաստակի հատվածում։

Բացի այդ, այս օրերին անընդհատ տեղեկություններ էին տարածվում, և շատերն են դիմել հանրային պաշտպանի գրասենյակ, որ չեն կարողանում գտնել ձերբակալվածների ընտանիքի անդամներին կամ փաստաբաններին, իսկ ՆԳՆ-ն նրանց գտնվելու վայրի մասին տեղեկություն չի տրամադրում։ Սա խախտում է կալանավորների պաշտպանության իրավունքը, քանի որ նրանց հնարավորություն չի տրվել ժամանակին հանդիպել փաստաբանների հետ և մշակել պաշտպանության ռազմավարություն։

Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը կշարունակի ուսումնասիրել հանրահավաքներում ձերբակալված անձանց գործերը, ինչպես նաև հետագայում կիրականացնի Հատուկ քննչական ծառայությունում կալանավորված անձանց նկատմամբ ոչ պատշաճ վերաբերմունքի փաստով սկսված քննության մշտադիտարկում։ Բացի այդ, Ժողովրդական պաշտպանը կոչ է անում քննչական մարմիններին արդյունավետ քննություն իրականացնել անհամաչափ ուժի կիրառման, ինչպես նաև լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների վիրավորման փաստերի վերաբերյալ։

---

[1] ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների կոմիտեի №37 ընդհանուր մեկնաբանություն (2020) խաղաղ հավաքների իրավունքի վերաբերյալ (հոդված 21), CCPR/C/GC/37, 2020 թ. սեպտեմբերի 17, գլ. 15, հասանելի է կայքում. < bit.ly/3F5SVZe > [08.03.2023]:

[2] Նույն տեղը:

[3] ԵԱՀԿ/Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակ (OSCE/ODIHR), Մարդու իրավունքների ուղեցույցներ հավաքների ժամանակ ոստիկանների կողմից կարգուկանոնի պահպանման վերաբերյալ, 2016թ., էջ 18, հասանելի է կայքում. < https://www.osce.org/files/f/documents/7/4/429062.pdf > [08.03.2023]:

[4] ԵԱՀԿ/Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակ (OSCE/ODIHR) և «Ժողովրդավարություն իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողով (Վենետիկի հանձնաժողով). Հավաքների ազատության վերաբերյալ ուղեցույց սկզբունքներ, երկրորդ հրատարակություն, 2010, պար. 164, հասանելի է կայքում. < https://www.osce.org/files/f/documents/4/0/73405.pdf > [08.03.2023].

[5] Տեղեկատվությունը հասանելի է կայքում. < bit.ly/3kZ77wk >, < bit.ly/3J0Zc9H >, < bit.ly/3JB8GtX >, < bit.ly/3J22QA4 > [09.03.2023].

[6] «Հավաքների և մանիֆեստացիաների մասին» Վրաստանի օրենք, հոդված 2, մաս 4: