Հունիսի 26-ը խոշտանգումների զոհերի աջակցության միջազգային օրն է: Հաշվի առնելով, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանը կատարում է խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի և պատժի դեմ ՄԱԿ-ի Կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությամբ նախատեսված ազգային կանխարգելման մեխանիզմի գործառույթները, մենք կցանկանայինք կրկնել այս առումով հիմնական մարտահրավերները:

Խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի դեմ արդյունավետ պայքարը ենթադրում է միաժամանակ ինչպես հիմնավոր օրենսդրության առկայություն, այնպես էլ դրա արդյունավետ կիրառում: Օրենսդրությունը պետք է հստակ արգելի խոշտանգումները և վատ վերաբերմունքի ցանկացած այլ ձև, ինչպես նաեւ բոլոր ազատությունից զրկված անձինք պետք է մանրամասնորեն ունենան համապատասխան երաշխիքներ, և խստորեն կիրառվի օրենքի գերակայությունը:

Մարդու իրավունքների պաշտպանը հաճախ խոսում է Ստամբուլի արձանագրությունը կյանքի կոչելու անհրաժեշտության մասին, որը ենթադրում է բոլոր ձերբակալվածների վնասվածքների ժամանակին և ամբողջական փաստաթղթավորումը և համապատասխան անկախ քննչական մարմնին տեղեկատվության տրամադրումը: Այս առումով, ներքին գործերի նախարարության համակարգում վնասվածքների փաստաթղթավորման որակը շարունակում է մնալ խնդիր, մինչդեռ քրեակատարողական համակարգում նաև վատ վերաբերմունքի ենթադրյալ փաստերի հայտնաբերումը և անկախ քննչական մարմնին զեկուցելը:

Ձերբակալվածները շարունակում են զեկուցել կալանքի ընթացքում ուժի չափազանց մեծ կիրառման և ձերբակալությունից հետո ֆիզիկական և հոգեբանական բռնության մասին: Նման դեպքերը հատկապես հաճախակի են վարչական կալանքի ժամանակ: Հատուկ կանխարգելման խմբի կողմից քննված 429 կասկածելի դեպքերից վարչական կալանավորվածներից ամեն երրորդը նշում է, որ իրենց վնաս են հասցրել ձերբակալման ընթացքում և/կամ դրանից հետո: Բացի այդ, փաստաբանի և իրավունքների վերաբերյալ ժամանակին հասանելիությունը դեռևս համարժեքորեն ապահովված չէ: Խնդրահարույց է նաև շարժական տեսախցիկների օգտագործման պարտավորության բացակայությունը և այն փաստը, որ ոստիկանության բաժանմունքի տարածքը, որտեղ գտնվում է ձերբակալվածը/քաղաքացին, ամբողջությամբ ծածկված չեն տեսահսկման համակարգով:

Քրեակատարողական հիմնարկներում բանտարկյալները որոշ դեպքերում հաղորդում են անձնակազմի կողմից բռնության մասին: Միևնույն ժամանակ, ըստ Մարդու իրավունքների պաշտպանի, անմարդկային և նվաստացուցիչ վերաբերմունքը համարժեք է բանտարկյալի երկար տարանջատմանը, ներառյալ՝ դեէսկալացիայի սենյակում տեղավորելը, ոչ պատշաճ պայմանները և/կամ անհրաժեշտ և էական բժշկական ծառայությունների ոչ վաղաժամկետ ապահովումը: Խնդիրը է հանդիսանում բանտարկյալների շրջանում բռնությունը, որի ռիսկերը սրվում են քրեական ենթամշակույթով և որոշ հաստատություններում ոչ ֆորմալ կառավարմամբ:

Հոգեբուժական հաստատություններում իրավիճակը հավասարապես կարևոր է նաև վատ վերաբերմունքի տեսանկյունից: Խնդիր են հանդիսանում մեծ հոգեբուժական հաստատությունները, որտեղ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող մարդիկ ապրում են վատ սանիտարական պայմաններում: Անձնակազմի անբավարար քանակն ու որակավորումը հանգեցնում են հիվանդների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի և անտեսման, ինչպես նաև հիվանդների միջև բախումների և բռնության: Հաճախ օգտագործվում են քիմիական և/կամ ֆիզիկական զսպումներ:

Այս տարիների հիմնական մարտահրավերներից մեկը խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի այլ ձևերի արդյունավետ հետաքննությունն է: 2019-ին Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակը մանրամասն ուսումնասիրել է դատախազության կողմից ապարդյուն մի քանի տասնյակ գործերի քննության նյութերը, որոնց արդյունքները ցույց են տվել, որ դատախազության կողմից անցկացված հետաքննությունը չի համապատասխանում արդյունավետ քննության չափանիշներին:

2019 թվականի նոյեմբերի 1-ից Պետական տեսչական ծառայությանը վերապահվել է անկախ քննչական մեխանիզմի գործառույթ: Ողջունելի է, որ Ծառայությունն ակտիվորեն համագործակցում է Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակի հետ և մանրամասն տեղեկատվություն է տրամադրում անհատական գործունեության վերաբերյալ` ըստ առանձին դեպքերի: Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակը շարունակում է ուշադիր հետևել պետական տեսուչի գրասենյակի գործունեությանը և հուսով է, որ տեսչության աշխատակազմը համարժեք և թափանցիկ կպատասխանի խոշտանգումների և այլ վատ վերաբերմունքի արդյունավետ քննության մարտահրավերներին:

Մարդու իրավունքների պաշտպանը մեկ անգամ ևս կոչ է անում և հիշեցնում պետական մարմիններին արդյունավետ և համակարգված միջոցներ ձեռնարկել` ապահովելու զոհերի խոշտանգումների, անմարդկային և արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի և վերականգնումը, կանխելու խոշտանգումների ազատությունը կամ հաշմանդամություն ունեցող անձանց նկատմամբ այլ դաժան վերաբերմունքը։