2022 թվականի հունիսի 16-ին, Խոշտանգումների կանխարգելման եվրոպական հանձնաժողովը (CPT) հրապարակեց զեկույց, Վրաստան կատարած իր հատուկ այցի մասին, որը մի շարք շատ հրատապ հարցերով կենտրոնանում է բանտերում ոչ ֆորմալ հանցավոր կառավարման նշանների վրա։

Զեկույցի հիմքում ընկած է հանձնաժողովի պատվիրակության կողմից, 2021 թվականի մայիսի 17-24-ը՝ N2, N14, N15 և N17 Քրեակատարողական հիմնարկներ և Քրեակատարողական համակարգի պայմանագրային կլինիկա կատարած այցերը։ Ընդգծված է, որ հանձնաժողովի պատվիրակությունը արտակարգ մոնիթորինգային այցով իր գործունեության ընթացքում, 2012 թվականի այսպես կոչված «Բանտային կադրերի» տարածումից հետո, առաջին անգամ այցելել է Վրաստան։

Ըստ հանձնաժողովի՝ շտապ այցի անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր կոնկրետ հանգամանքներով, այդ թվում՝ 2020 թվականին Ժողովրդական պաշտպանի կողմից հրապարակված զեկույցով, որն անդրադառնում է քրեակատարողական համակարգում ոչ ֆորմալ կառավարմանը և բանտարկյալների միջև բռնության հաճախակի դեպքերին:

Ինչպես հանրությանը հայտնի է, 2020 թվականին Ժողովրդական պաշտպանի հրապարակած հատուկ զեկույցին հաջորդել է Վրաստանի ներկայիս արդարադատության նախարար Թեա Ծուլուկիանիի կողմից խնդրի հերքումը, որին հետևել են անօրինական գործողություններ։ Նման արձագանքից հետո քրեակատարողական հիմնարկներում Ժողովրդական պաշտպանի և կանխարգելման հատուկ խմբի համար մոնիտորինգը դարձել է ոչ միայն չափազանց դժվար, այլև վտանգավոր։

Հրապարակված զեկույցում Կոմիտեն ընդգծում է Ժողովրդական պաշտպանի ներկայացուցիչների անարգել այցի կարևորությունն ու անհրաժեշտությունը։

Նշենք, որ հանձնաժողովի արտահերթ այցի հաշվետվությունը լիովին համապատասխանում է քրեակատարողական համակարգում ոչ ֆորմալ կառավարման վերաբերյալ Ժողովրդական պաշտպանի զեկույցի եզրակացություններին։ Կոմիտեի կարծիքով, բոլոր երեք կիսաբաց հաստատությունները (N14, N15 և N17) խոշոր հաստատություններ են, որտեղ անձնակազմի թիվը չի ապահովում հաստատությունների նկատմամբ լիարժեք վերահսկողությունը: Բանտարկյալների միջև բռնության փաստերը հաճախակի են։ Հանցագործության առաջին և մի քանի անգամ կատարածները միասին են գտնվում հաստատություններում։ Նման պայմաններում համակարգ նոր մուտք գործած կալանավորները կամա թե ակամա «ոչ ֆորմալ քրեական ակադեմիայի» մեջ ներգրավվելու մեծ վտանգի տակ են։

Պատվիրակության համար առանձնահատուկ մտահոգություն առաջացրեցին ոչ ֆորմալ հանցավոր կառավարման ակնհայտ նշանները: Խցերի դռների և պատերի վրա գրված էին բնորոշ նշաններ: Նաև բոլոր հիմնարկների խցերի միջև ակնհայտ տարբերություն կար. Այն դեպքում, երբ բանտարկյալների մեծ մասը գտնվում էր բավականին վատ պայմաններում, բանտարկյալներից ոմանք օգտագործում էին վերանորոգված խցեր (մանրահատակ կամ գրանիտե հատակ) և շատ ոչ ստանդարտ սարքավորումներ:

Մի քանի բանտարկյալներ պատվիրակությանը հաստատել են հանցավոր հիերարխիայի, փողերի հավաքման/շորթման և, բանտարկյալների անօրինական ֆոնդի այսպես կոչված Ընդհանուրի («օբշյակի») առկայությունը։ Վախենալով բռնաճնշումներից՝ շատ բանտարկյալներ ձեռնպահ մնացին պատվիրակության հետ զրուցելուց։

Հանձնաժողովը նշում է, որ պարզ էր, որ ինչպես վարչակազմի, այնպես էլ բանտարկյալների հիերարխիայի անդամների մոտեցումն այնպիսին էր, որ բանտարկյալների միջև ցանկացած «վատ վարքագիծ» և ցանկացած ներքին հակամարտություն պետք է դիտարկվի ոչ ֆորմալ, բանտարկյալների միջև և առանց վարչակազմի պաշտոնական ներգրավման:

Հրապարակված զեկույցում նշվում է, որ վերասոցիալականացման միջոցառումները հասանելի չեն բանտարկյալների ճնշող մեծամասնությանը, և կալանքի պայմանները հաճախ խնդրահարույց են և չեն համապատասխանում միջազգային չափանիշներին: Կոմիտեն նաև մտահոգված է վնասվածքների փաստաթղթավորման ընթացակարգերով: Պատվիրակությունը բազմաթիվ նոր կասկածելի վնասվածքներ է հայտնաբերել բոլոր երեք հաստատություններում ստեղծված բժշկական փաստաթղթերում, որոնք, հաշվի առնելով դրանց բնույթն ու գտնվելու վայրը, չէին կարող պատահականորեն ձեռք բերվել: Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը շարունակելու է մշտադիտարկել քրեակատարողական համակարգը՝ ինչպես Ժողովրդական պաշտպանի գրասենյակը շարունակում է մշտադիտարկել քրեակատարողական համակարգը այն հանձնարարականների կատարման նպատակով, որոնք տրվել են Ժողովրդական պաշտպանի և Խոշտանգումների կանխարգելման եվրոպական հանձնաժողովի կողմից: