Fəaliyyət tarixi

Gürcüstanda İctimai Müdafiəçi İnstitutunun inkişaf tarixi

İnsan hüquqlarının qorunması dövlətdə mövcud hüquqi baza və tanınmış rejimlə əlaqələndirilir. Bu tanınmış hüquqların həyata keçirilməsini təmin etmək üçün ombudsman institutunun və ya insan hüquqları orqanlarının mövcudluğu, demokratik dövlətin vacib elementidir.

Gürcüstanın insan hüquqlarının qorunmasının müəyyən bir tarixi var. 21 Fevral 1921-ci ildə Konstitusiya insan hüquqlarının qorunmasının əsas mexanizmlərini əks etdirir. Bu, siyasi hüquq və azadlıqların əhatəsinə dair ilk qanunverici akt idi. Konstitusiyada ayrıca bir fəsil sosial-iqtisadi hüquqlara həsr olunmuşdu, burada məcburi və pulsuz təhsil hüququ var idi; Yoxsul ailələrə ərzaq, geyim və müxtəlif əşyalar şəklində yardım etmək. Milli azlıqların hüquqları ilə bağlı ayrıca fəsil var idi. 1921-ci il Konstitusiyası zamanın tələblərinə tam cavab verirdi, lakin onun qüvvədə olma müddəti qısa oldu. Gürcüstanın Bolşevik Rusiyası tərəfindən işğalından sonra qüvvədə olan ilk Sovet Konstitusiyası yalnız bəzi insan hüquq və azadlıqlarını rəsmi olaraq tanıyırdı. Əlbətdə ki, Sovet Gürcüstanında insan hüquqlarını qoruyacaq institut yox idi.

Uzun illər sonra, 1992-ci ildə Gürcüstan Respublikası Dövlət Şurasının Rəyasət Heyəti "Gürcüstan Respublikası Millətlərarası Münasibətlər və İnsan Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında" qərar qəbul etdi. Lakin insan hüquqları müdafiəsi verilən prioritet sayəsində bu komitə qısa müddətdə "Gürcüstan Respublikasının İnsan hüquqları müdafiəsi və millətlərarası münasibətlər komitəsi" adlandırıldı.

Respublikanın qanunvericiliyinə uyğun olaraq komitə öz səlahiyyətləri daxilində Gürcüstan Respublikasının nazirlikləri, komitələri, idarələri, agentlikləri, müəssisə və təşkilatlar üçün, mülkiyyətindən və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq qərarlar qəbul edirdi, qaydalar, təlimatlar, metodiki göstərişlər və digər normativ aktlar hazırlayırdı. Komitənin öz nizamnaməsi olmalıdır. Ərazi orqanlarını yarada və fondlar təsis edə bilərdi.

1992-ci ildə Gürcüstan Respublikası Millətlərarası Münasibətlər və İnsan Hüquqlarının Müdafiəsinin Dövlət Komitəsi müvəqqəti olaraq Gürcüstan Respublikası Ali Şurasının binasında (Tiflisdəki keçmiş parlament) yerləşirdi.

İnsan hüquqları müdafiəsi və millətlərarası münasibətlər komitəsi:

• Respublikanın dövlət, hökumət orqanları və təşkilatlarını insanın siyasi, mülki, iqtisadi, sosial və mədəni hüquqların qorunması sahəsində fəaliyyətini əlaqələndirir;
• İnsan hüquqlarının pozulması ilə bağlı iddialara və şikayətlərə baxırdı;
• Hüquq mühafizə orqanı işçisinin iştirakı ilə məhkəmədən əvvəl həbs yerlərində, həbsxanada, azadlıqdan məhrumetmə yerlərində, cəzaçəkmə və ya məhkəmə tərəfindən müəyyən edilmiş digər məcburi xarakterli əmək və digər müəssisələrdə yerləşdirilmiş şəxslərin hüquqlarının müdafiəsinin vəziyyətini yoxlaya bilərdi. Komitə sədri, habelə komitə sədrinin əmri ilə təyin edilmiş vəzifəli şəxs, məhbusların yerləşdirildiyi yerlərə və məhkəməyə qədər həbs yerlərinə daxil olmaq, saxlanılan və həbs edilən şəxslər ilə gərüşmək və söhbət etmək hüququna malik idi; Saxlanılma və həbs edilmə zamanı, habelə müvafiq qurumlarda olduqları müddətdə hüquqlarının qorunub saxlanıldığını öyrənmək;

İnsan hüquqları müdafiəsi və millətlərarası münasibətlər komitəsinin sədri və ya səlahiyyətlərini icra edən şəxs insan hüquqlarının pozulmasının qarşısını almaq üçün müvafiq vəzifəli şəxsdən yazılı təqdimat tələb etmək hüququna malikdir. Təqdimatı bir ay müddətində təqdim etmək məcburi idi, araşdırmanın nəticələri haqqında komitə sədrinə və ya səlahiyyətlərini icra edən şəxs bildirilməli idi. Respublikanın dövlət, hökumət orqanları və təşkilatları, muxtar qurumların müvafiq xidmətləri tələb etdikləri məlumatları öz səlahiyyətləri daxilində təqdim etməli idilər.

Komitə respublikanın hüquq mühafizə orqanları ilə birlikdə kütləvi informasiya vasitələri tərəfindən məlumatların qəbulu, işlənməsi və yayılmasına inzibati müdaxilənin qarşısının alınması üçün Gürcüstanın "Mətbuat və Kütləvi İnformasiya Vasitələri Azadlığı haqqında" Qanununun əsas tələblərinin yerinə yetirilməsinə davamlı qayğı və nəzarət etmək hüququna malikdir.

Sonradan bu komitənin əsasında Xalq Müdafiəçisi İnstitutu yaradıldı və heyət əvvəlcə köhnə, təcrübəli kadrlarla təmin edildi. Bununla birlikdə, ictimai müdafiəçinin səlahiyyətləri dairəsi komitənin səlahiyyətlərindən daha genişdir.

Bu vəzifəyə seçilən ilk şəxs - Davit Salaridze - (1997-2000) idi, səlahiyyət müddətinin bitməsinə qədər, o, Nana Devdariani (2000-2003) ilə əvəz olundu. Nana Devdariani də başqa vəzifəyə keçməsi ilə əlaqədar səlahiyyət müddətini başa vurmayıb. Ondan sonra, Gürcüstanın ictimai müdafiəçisi - Sozar Subari - (2004-2009) oldu, qanunla müəyyən edilmiş 5 illik müddət bitdikdən sonra Qiorqi Tuğuşi ilə əvəz edilmişdir - (2009-2012). Qiorqi Tuğuşi üç il sonra istefa verdi. 2012-2017-ci illərdə ictimai müdafiəçi vəzifəsini – Uça Nanuaşvili tutdu.

2017-ci ildən bu vəzifəni Nino Lomcaria tutur. O, altinci ictimai müdafiəçidir.