Gürcüstanın Xalq Müdafiəçisi və onun qəyyumları martın 7-9-da Gürcüstan parlamentində “Xalq hakimiyyəti”nin təşəbbüsü ilə irəli sürülmüş qanun layihələrinə etiraz olaraq keçirilən aksiyaları davamlı olaraq izləyiblər. Həmçinin, bu günlərdə Xalq Müdafiəçisi və idarənin əməkdaşları Gürcüstan Daxili İşlər Nazirliyinin müxtəlif bölmə, idarə və müvəqqəti saxlama təcridxanalarına baş çəkərək aksiyalar zamanı həbs olunan şəxslərə baş çəkiblər.

Gürcüstanın Xalq Müdafiəçisi vurğulayır ki, dinc toplaşmaq azadlığı Gürcüstan Konstitusiyası ilə qorunur. Digər tərəfdən, BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsinin tərifinə əsasən, “zorakılıq” dedikdə, assambleya iştirakçılarının fiziki güc tətbiq etməsi başa düşülür, bunun nəticəsində ölüm, sağlamlığa və ya əmlaka ciddi ziyan dəyməsi gözlənilir.[1] Ona görə də komitənin fikrincə, bu, zorakılıq kimi qəbul edilməməlidir, onların arasında sadə söykənmək və ya əllə itələmək.[2] Eyni zamanda, ayrı-ayrı şəxslər və ya kiçik bir qrup şəxs tərəfindən şifahi və ya fiziki təcavüz və ya zorakılıq hərəkətlərinin dinc davranışlarını davam etdirən insanların sərbəst toplaşmaq azadlığını pozmaması vacibdir.[3] Belə hallarda istənilən müdaxilə bütün məclisi dağıtmağa deyil, konkret şəxslərin zorakı hərəkətlərinə cavab verməyə yönəlməlidir.[4]

Gürcüstanın Xalq Müdafiəçisi qeyd olunan beynəlxalq standartlara, davamlı monitorinqlərə və bu mərhələ üçün KİV vasitəsilə yayılan məlumat və video çəkilişlərə əsaslanaraq, öz qiymətləndirmələrini ictimaiyyətə təqdim edir:

Martın 7-də axşam saatlarında iclas iştirakçılarından bəzilərinin hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının yolunu kəsdiyi parlamentin girişlərindən birinə yaxınlaşmaq cəhdindən sonra ərazidə vəziyyət gərginləşib. Bunun ardınca Daxili İşlər Nazirliyi aksiyanın zorakılığa çevrildiyi, Milli Məclisə girişlərdən birinin bağlanmasına cəhd edildiyi, nazirliyin əməkdaşlarına qarşı zorakılıq hallarının baş verdiyi barədə açıqlama verdi. Tezliklə vətəndaşların kiçik bir hissəsi Parlamentin ikinci girişinə keçdi. Hər iki yerdə münaqişə halları qeydə alınıb.

Xalq müdafiəçisinin qiymətləndirməsinə görə, Gürcüstan Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən 2023-cü il martın 7-də axşam saatlarında xəbərdarlıqla bağlı elanlar verilərkən aksiya dinc xarakter daşıyıb və onu dayandırmaq və ona qarşı güc tətbiq etmək üçün heç bir əsas yox idi. Mitinq iştirakçıları tərəfindən zorakılıq hallarına gəlincə, əgər varsa, onlara qarşı fərdi - zəruri və proporsional tədbirlər görülməli idi. Bunun əksinə olaraq, hüquq-mühafizə orqanları toplantı iştirakçılarına, o cümlədən dinc nümayişçilərə qarşı hüquqa zəruri və mütənasib müdaxilə standartına zidd olan xüsusi vasitələrdən istifadə etməyə başlayıblar.

Parlamentin arxa girişində toplantı iştirakçılarının bir hissəsinin başlatdığı zorakılıq aksiyaları martın 8-də hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının gücündən istifadə edərək toplantının əsassız dayandırılmasına əsas olub. Yığıncaq iştirakçılarından bəziləri Gürcüstan parlamentinin arxa girişinin tərəfində yerləşən binaya ziyan vurmağa, pəncərələri sındırmağa başladıqdan sonra polis müvafiq tədbirlər görüb, baxmayaraq ki, dinc sakinlərə qarşı sözügedən güc tətbiqi tamamilə qeyri-qanuni şəkildə davam edib. Gürcüstan parlamentinin qarşısında dayanan toplantı iştirakçılarna qarşı.

Onu da qeyd edək ki, hər iki halda, xüsusən də martın 8-də gecə saatlarında ilk dəfə güc tətbiq edildikdən sonra vəziyyət bir neçə dəfə gərginləşib və hadisə yerinə toplaşan insanlara qarşı dəfələrlə, o cümlədən xüsusi vasitələrdən istifadə olunub. belə bir zərurət yox idi. Xalq müdafiəçisinin qiymətləndirməsinə görə, analoji vəziyyətdə əsassız güc tətbiqi halları həmişə vəziyyətin süni şəkildə gərginləşməsinə səbəb olur ki, hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları bundan çəkinməlidirlər.

Bu günlərdə mətbuatda yayılan görüntülərdə mitinq iştirakçılarına qarşı heç bir səbəb olmadan xüsusi vasitələrdən istifadə edilməsi, ayrı-ayrı şəxslərin polis əməkdaşlarına sülh yolu ilə yaxınlaşması, xüsusi vasitələrdən, o cümlədən sifətin nişan alması halları əksini tapıb. Bu, açıq şəkildə cinayət əməlini ifadə edir. Həmçinin kütləvi informasiya vasitələri vasitəsilə vətəndaşlara qarşı kobud fiziki zorakılıq faktlarının birbaşa göründüyü bir neçə videomateriallar yayılıb.

Hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının toplantıları idarə etmək məqsədilə tətbiq etdikləri tədbirlər nəticəsində hadisələri işıqlandırmaq üçün orada olan KİV nümayəndələri də xəsarət alıb,[5] მაშინ, onların fəaliyyətinə müdaxilə edilməsi barədə məlumatlar yayılıb, aksiya zamanı qanunvericilik onları xüsusi mühafizə altına alır.[6]

Eyni zamanda, toplanış başa çatana qədər və onunla paralel olaraq hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları iştirakçıların inzibati qaydada kütləvi şəkildə həbs edilməsi praktikasına fəal şəkildə əl atıblar. Yayımlanan kadrlardan görünür ki, bəzi hallarda belə bir tədbir mövcud hüquqpozmanın qarşısının alınması tədbiri olmadığından zərurət tələbini ödəyə bilməyib və hüquqa əsassız müdaxilə formasına malik olub.

Xalq müdafiəçisi və qəyyumlar aksiyalarla paralel olaraq martın 7-9-da Daxili İşlər Nazirliyinin müxtəlif şöbə, idarə və müvəqqəti saxlama təcridxanalarında olub, həbs edilmiş 96 nəfərə baş çəkiblər. Qəyyumlar məhbuslarla görüşmək üçün təkcə Tbilisidə deyil, bölgələrdə də intensiv işləyiblər. Eyni zamanda bir neçə saxlanılan şəxs saxlanmalarının qanuniliyinin öyrənilməsi xahişi ilə aparata müraciət edib.

Saxlanılan şəxslər həbsin sərt formalarını, bəzi hallarda isə xəsarətlər olduğunu qeyd ediblər. Saxlanılan bir neçə şəxs barəsində öz istək və razılığı ilə Baş Prokurorluq istintaqa başlamaq üçün dərhal Xüsusi İstintaq Xidmətinə müraciət edib.

Zurab Caparidzenin işi xüsusilə diqqətəlayiqdir. Onun və şahidin sözlərinə görə, Daxili İşlər Nazirliyinin bir neçə nümayəndəsi ona fiziki təzyiq göstərib, əl, ayaq və dəyənəklə döyüblər. Baş və boyun nahiyəsində, eləcə də bilək nahiyəsində çoxsaylı xəsarətlər var.

Bundan başqa, bu günlər ərzində mütəmadi olaraq məlumat yayılıb və bir çox insanlar həbs olunanların ailə üzvlərini və ya vəkillərini tapa bilmədikləri, DİN-dən onların saxlandığı yerlər yerləşdirmə barədə məlumat verilməməsi barədə Xalq Müdafiəçisi Aparatına müraciət edilib. Bu, məhbusların müdafiə hüququnu pozur, çünki onlara vaxtında vəkillərlə görüşmək və müdafiə strategiyası hazırlamaq imkanı verilməyib.

Respublikanın Baş Prokurorluğu mitinqlərdə həbs edilmiş şəxslərin işlərinin öyrənilməsini davam etdirəcək, həmçinin Xüsusi İstintaq Xidmətində saxlanılan şəxslərlə nalayiq rəftar faktı ilə bağlı başlanmış istintaqın monitorinqini gələcəkdə də həyata keçirəcək. Bundan əlavə, Xalq Müdafiəçisi istintaq orqanlarını qeyri-proporsional güc tətbiqi, habelə media nümayəndələrinə xəsarət yetirmə faktları ilə bağlı səmərəli araşdırma aparmağa çağırır.

---

[1] BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsinin Dinc toplantı hüququna dair 37 saylı Ümumi Şərhi (2020-ci il) (Maddə 21), CCPR/C/GC/37, 17 sentyabr 2020-ci il, para. 15., internet saytında mövcuddur: < bit.ly/3F5SVZe > [03.08.2023].

[2] ordaca.

[3] ATƏT/Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosu (ATƏT/DTİHB), Polisin Assambleyaların İcrasına Dair İnsan Hüquqları Təlimatları, 2016, səh. 18., burada mövcuddur: < https://www.osce.org/files/f/documents/7/4/429062.pdf > [08.03.2023].

ATƏT/Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Ofisi (ATƏT/DTİHB) və Hüquq Vasitəsilə Demokratiya üzrə Avropa Komissiyası (Venesiya Komissiyası); Toplaşmaq Azadlığına dair Rəhbər Prinsiplər, İkinci Nəşr, 2010, para. 164, burada mövcuddur: < https://www.osce.org/files/f/documents/4/0/73405.pdf > [08.03.2023].

[5] Məlumatı vebsaytda əldə etmək olar: < bit.ly/3kZ77wk >, < bit.ly/3J0Zc9H >, < bit.ly/3JB8GtX >, < bit.ly/3J22QA4 > [09.03.2023].

[6] “Məclislər və təzahürlər haqqında” Gürcüstan Qanunu, 2-ci maddə, 4-cü bölmə.